دیابت چیست؟
رویداد۲۴ مریم آیتی: دیابت یا مرض قند نوعی بیماری متابولیک (سوخت و ساز مواد غذایی) مزمن است. ماجرا از آن‌جا آغاز می‌شود که هورمونی به نام انسولین عملکرد خود را از دست می‌دهد. این هورمون از غده پانکراس یا همان لوزالمعده ترشح می‌شود و وظیفه اصلی‌اش این است که گلوکز را به سلولهای بدن برساند. زمانی که بدن یک شخص نتواند به اندازه کافی انسولین تولید کند یا نتواند انسولین تولید شده را به درستی استفاده کند، گلوکز به جای ورود به سلول، در خون انباشته می‌شود و سطح آن در بدن بالا می‌رود. دقیقاً همین‌جاست که می‌گوییم دیابت گرفتم.
انواع دیابت
• دیابت نوع ۱
• دیابت نوع ۲
• دیابت بارداری
• پیش دیابت
• دیابت بی‌مزه
دیابت نوع ۱ (دیابت وابسته به انسولین یا دیابت نوجوانان)
در دیابت نوع یک که به آن دیابت وابسته به انسولین گفته می‌شود و شیوع کمتری دارد، دلایل ژنتیکی و محیطی علت پیدایش بیماری هستند که هنوز به طور تمام و کمال شناسایی نشده‌اند. افراد در هر سنی ممکن است که به دیابت نوع یک مبتلا شوند، اگرچه این نوع دیابت در کودکان و جوانان شایع‌تر است و مادرزادی است.
این دیابت نوعی اختلال خودایمنی شناخته می‌شود. در این وضعیت سیستم ایمنی بدن به سلولهای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله میکند و توانایی بدن در تولید انسولین را از بین می‌‌برد. در نتیجه هورمونی به نام انسولین در بدن وجود ندارد که بخواهد قند را به سمت سلولهای بدن هدایت کند.
دیابت نوع ۲ (دیابت غیروابسته به انسولین یا دیابت بزرگسالان)
دیابت نوع دو شایع‌ترین نوع دیابت در جهان است که معمولاً به دلیل مقاومت سلولهای بدن نسبت به انسولین رخ می‌دهد. دیابت نوع دو در بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود، ولی به دلیل اضافه وزن، کاهش تحرک و تغذیه نامناسب شیوع آن در جوانان و نوجوانان هم رو به افزایش است.
دیابت نوع دو زمانی خود را نشان می‌دهد که بدن شما در برابر انسولین مقاوم می‌شود و قند در خون شما باقی می‌ماند. دیابت نوع ۲ بیشتر در افراد بالغ بالای ۳۰ سال و چاق دیده می‌شود. در واقع یا پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمی‌کند و یا اینکه انسولین ترشح شده و در بدن وجود دارد، ولی به علت وجود مقاومت سلول‌ها به انسولین مخصوصاً در افراد چاق، فاقد کارایی لازم است.
بیشتر بخوانید: یائسگی در مردان
این بیماری به طور مستقیم با سبک زندگی و رژیم غذایی در ارتباط است. اگر جزء آن دست افرادی هستید که رابطه خوب و دوستانه‌ای با ورزش ندارید، شیرینی و نوشیدنی‌های صنعتی پای ثابت سفره غذایی شماست، اضافه وزن دارید، چاق هستید و سیگار می‌کشید، متاسفانه بستر را برای ابتلا به این نوع دیابت به خوبی فراهم کرده‌اید.
دیابت بارداری
این دیابت در زنان باردار دیده می‌شود. در دیابت بارداری، فرد باردار برای اولین بار با افزایش قند خون روبرو می‌شود. هرچند علائم و نشانه‌های دیابت بارداری معمولاً پس از زایمان از بین می‌رود، اما این زنان در آینده مستعد ابتلا به دیابت نوع ۲ خواهند بود.
دیابت بارداری معمولاً در ماه‌های پایانی بارداری اتفاق می‌افتد. بروز آن بیشتر با تغییرات هورمون‌هایی که توسط جفت تولید می‌شود در ارتباط است. هورمون‌ها به طور خاص بر روی انسولین تاثیر گذاشته و عملکرد آن را مختل می‌کنند.
پیش دیابت
قبل از ایجاد دیابت بسیاری از افراد مبتلا به پیش دیابت می‌شوند. میزان قند خون این افراد بالاتر از حد طبیعی است، ولی نه به آن اندازه که در تعریف دیابت گنجانده شود. پیش دیابت بسیار شایع است، اما خبر خوب اینکه قابل برگشت هم است.
اگر نتیجه آزمایش خون نشان داده است که در مرحله پیش دیابت هستید، باید بگوییم که شانس به شما روی آورده است، چون این حرف به این معناست که سطح گلوکز در بدن بالاست، اما شما هنوز به مرض قند مبتلا نشده‌اید. ولی اگر فکری به حال سبک زندگی و رژیم غذایی خود نکنید، به این بیماری مبتلا خواهید شد.
دیابت بی مزه
دیابت بی‌مزه، نوعی بیماری مادرزادی است که به دلیل اختلال در غدد درون‌ریز ایجاد می‌شود. این بیماری با تشنگی زیاد و تولید بیش از حد ادرار رقیق همراه است و برای آن درمانی وجود ندارد. برای تشخیص آن باید به فوق تخصص غدد مراجعه کنید. این اختلال در اثر فقدان هورمون ادراری (وازوپرسین) یا مسدودسازی عملکرد آن ایجاد می‌شود.
عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۱
• سابقه خانوادگی؛ اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما دارای دیابت نوع ۱ باشد خطر شما افزایش می‌یابد.
• فاکتور‌های محیطی؛ شرایطی مانند قرار گرفتن در معرض بیماری ویروسی ممکن است در دیابت نوع ۱ نقش داشته باشد.
• جغرافیا؛ بعضی از کشور‌ها مانند فنلاند و سوئد میزان بالای دیابت نوع ۱ را دارند.
عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲
• سابقه خانوادگی
• اضافه وزن
• عدم فعالیت بدنی
• نژاد؛ اگر چه معلوم نیست چرا مردم نژاد‌های خاص، از جمله سیاه پوست، اسپانیایی، سرخپوستان آمریکایی و آسیایی آمریکایی، در معرض خطر بیشتری هستند.
• افزایش سن
• دیابت بارداری؛ اگر هنگام بارداری دیابت بارداری داشته‌اید، احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در شما افزایش می‌یابد.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک؛ زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، یک بیماری شایع که با دوره‌های نامنظم قاعدگی، رشد مو و چاقی همراه است، خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهد.
• فشار خون بالا
• سندرم تونل کارپال
• سطح کلسترول غیرطبیعی و تری گلیسرید بالا
عوامل خطر ابتلا به دیابت حاملگی
• سابقه خانوادگی
• افزایش سن
• اضافه وزن
مهم‌ترین علائم دیابت
• نوشیدن زیاد مایعات و تشنگی بیش از حد
• پرخوری و گرسنگی شدید
• تکرر ادرار
• خستگی زیاد از حد
• مشکلات بینایی
• کاهش وزن
• عدم بهبود زخم و عفونت‌های عودکننده
• تاری دید به دلیل خشکی عدسی چشم
• کاهش میل جنسی
• اختلال نعوظ (ED)
• عفونت‌های دستگاه ادراری، عفونت واژینال، عفونت دهانی، و برفک واژن
• عفونت‌های پوستی و پوست خشک
• خارش پوست
• بی‌حسی و گزگز اندام‌هایی مانند دست، پا، ران و ساق پا
• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• آسیب به سیستم عصبی خودمختار (ANS)
• برگشت انزال
• مشکلات اورولوژیکی در مردان
• زودرنجی
• بوی دهان میوه مانند
تشخیص دیابت و انواع آزمایش خون
هر کسی که دارای علائم دیابت یا در معرض خطر بیماری باشد باید آزمایش دهد. پزشکان از آزمایش خون برای تشخیص پیش دیابت و دیابت استفاده می‌کنند.
آزمایش هموگلوبین گلیکات (A۱C)
به گزارش رویداد۲۴ این آزمایش خون یکی از متداول‌ترین تست‌ها در این زمینه است، زیرا جواب آن منجر به تعیین میزان قند خون در گذر زمان می‌شود. برای انجام آن نیازی به ناشتا بودن نیست. نتایج این تست به پزشک می‌گوید که طی دو تا سه ماه گذشته، چه مقدار گلوکز به گلبول‌های قرمز خون رسیده است. به دلیل این که گلبول‌های قرمز خون عمری سه ماهه دارند، لذا آزمایش A۱c میانگین قند خون بدن برای مدت تقریباً ۳ ماه را اندازه‌گیری میکند. نتایج این آزمایش بر اساس درصد بیان می‌شوند.
آزمایش تصادفی قند خون Random blood sugar (RBS)
در آزمایش تصادفی قند خون، بدون توجه به زمانی که آخرین بار غذا خورده شده است، نمونه گیری از فرد صورت می‌گیرد. نتایجی که بزرگتر مساوی ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشند، نشانه قند خون بالاست.
آزمایش قند خون ناشتا (FGP یا FBS)
این آزمایش یکی از رایج‌ترین تست‌هایی است که می‌تواند با ضریب اطمینان بالایی ابتلا به مرض قند را تشخیص دهد. برای انجام این تست به نمونه خون نیاز دارید. لازم است حداقل به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت شرایط ناشتایی را رعایت کنید. ناشتا بدن سبب می‌شود تا وضعیت بدن در حالت پایه به خوبی بررسی شود؛ که قند خون شما را بعد از ۸ ساعت عدم مصرف مواد غذایی می‌سنجد.
آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
در این آزمایش ابتدا در حالت ناشتا، نمونه خون از شما گرفته خواهد شد. مدت زمان ناشتایی ۸ تا ۱۲ ساعت است. پس از آن باید یک محلول یا خوراکی گلوکزی را بخورید. سپس سه نمونه خون در بازه‌های زمانی یک ساعته از شما گرفته خواهد شد. در واقع برای این تست، لازم است ۴ بار نمونه خون دهید.
آزمایش چالش گلوکز (GCT)
این آزمایش در طی دو مرحله صورت می‌گیرد. در مرحله اول پس از صرف صبحانه از شما نمونه خون گرفته می‌شود. سپس یک محلول خوراکی گلوکز به شما داده خواهد شد. یک ساعت پس از مصرف آن لازم است دوباره نمونه خون دهید. این تست آزمایشگاهی برای غربالگری دیابت بارداری کاربرد دارد. این تست بین هفته ۲۴ام و ۲۸ام بارداری تجویز می‌شود.
تغذیه دیابتی‌ها
• غلات پاک شده مثل برنج سفید، آرد سفید و نان سفید، سیب زمینی سرخ شده
• سبزیجات کنسروی با مقدار زیادی افزودنی نمک، سبزیجات پخته شده با مقدار زیادی کره، پنیر و سس. ترشی و شور (در صورتی که محدودیت مصرف نمک داریم)
• کمپوت‌ها یا دیگر میوه‌های کنسرو شده همراه شکر، انواع پاستیل، میوه‌های خشک‌شده، مربا و ژله، انواع آب‌میوه‌ها
• گوشت سرخ شده، قسمت‌های چرب گوشت مثل دنده و قلوه‌گاه، سوسیس، کالباس و بیکن، پنیر پرچرب، انواع گوشت پرندگان با پوست، ماهی سرخ شده
• شیر و ماست و خامه و پنیر و بستنی پرچرب
• نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه تازه یا نوشیدنی‌های ترکیبی از آب‌میوه‌ها، چای شیرین، قهوه با شکر و کافی میت، نوشیدنی‌های انرژی‌زا
بهترین مواد غذایی برای بیماران دیابتی کدامند؟
• غلات کامل مثل برنج سبوبدار، جو دوسر، کینوآ
• سیب زمینی شیرین کبابی
• سبزیجات تازه مانند اسفناج، کلم پیچ به‌صورت خام یا مختصری بخارپز یا کبابی
• سبزیجات منجمد بخارپز و سبزیجات کنسرو شده (در صورتی که نمک اضافی نداشته باشند)
• میوه‌ها بهتر است تازه مصرف شوند و میوه‌های منجمد یا کنسرو شده که شکر افزودنی نداشته باشند
• مربا و مارمالاد کم شکر یا بدون شکر
• پروتئین‌های گیاهی مثل حبوبات، خشکبار خام و توفو
• گوشت مرغ یا سایر پرندگان (ترجیحا بافت نرم، مانند بخش سینه و کم چرب و بدون پوست)
• تخم مرغ
• لبنیات کم چرب
• منابع طبیعی از روغن‌های گیاهی مانند دانه‌های روغنی (آفتابگردان)
• روغن هسته انگور، روغن زیتون و کانولا
• غذا‌هایی که حاوی چربی امگا ۳ هستند مثل ماهی‌ها
• پروتئین کم چرب مانند مرغ
• غذا‌های دریایی
• آب ساده که طعم دار نشده باشد یا آب گازدار
• چای تلخ شاید با یک برش لیمو
• قهوه بدون شیر یا با شیر کم چرب و شیرین کننده مجاز
• چربی‌های سالم مانند آجیل
عوارض دیابت چیست؟
• بیماری‌های قلبی و عروقی
بیماری‌های مربوط به سیستم گردش خون باعث ایجاد اثراتی بر روی قلب و سیستم گردش خون می‌شوند. شایع‌ترین تظاهرات بیماری‌های قلبی – عروقی شامل آنژین صدری، حمله قلبی، نارسایی قلبی و سکته است. بیماری‌های قلبی و عروقی علت اصلی مرگ در بین افراد مبتلا به دیابت هستند.
• بیماری‌های کلیوی (نفروپاتی)
پروتئین در ادرار و پیشرفت آهسته آن نهایتاً منجر به نارسایی کلیه می‌شود. این مساله معمولاً بعد از گذشت چندین سال از شروع تشخیص دیابت اتفاق می‌افتد و با کنترل دقیق فشار خون و قند خون می‌توان آن را به تاخیر انداخت. در حال حاضر دیابت شایع‌ترین علت نارسایی کلیه، نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه در بسیاری از کشور‌های پیشرفته است.
• بیماری‌های عصبی (نوروپاتی)
آسیب به فیبر‌های عصبی در دیابت اتفاق می‌افتد. گزگز و مورمور و بی حسی در پا‌ها بارزترین تظاهرات آن می‌باشند که در نتیجه آسیب به اعصاب پا‌ها رخ می‌دهد. نوروپاتی گهگاه منجر به درد‌های شدید می‌شود، ولی اغلب خفیف است. نوروپاتی دیابتی، حتی در صورت عدم وجود نشانه‌ها منجر به افزایش خطر ایجاد زخم پای دیابتی و قطع پا می‌شود.
• بیماری‌های چشم (رتینوپاتی)
قند خون بالا به عروق خونرسانی کننده شبکیه چشم آسیب می‌رسانند. عروق خونی کوچک با افزایش قند خون و افزایش فشار خون دچار آسیب می‌شوند. دیابت یکی از دلایل اصلی کوری و آسیب بینایی در بالغین در کشور‌های پیشرفته است.
• مشکلات پوستی
دیابت ممکن است شما را بیشتر در معرض مشکلات پوستی، از جمله عفونت‌های باکتری و قارچی قرار دهد.
• اختلال شنوایی
مشکلات شنوایی در افراد مبتلا به دیابت شایع‌تر است.
• آلزایمر
دیابت نوع ۲ ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل مانند بیماری آلزایمر را افزایش دهد.
• افسردگی
علائم افسردگی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و نوع ۲ معمول است. افسردگی می‌تواند بر مدیریت دیابت تأثیر بگذارد.
• عفونت استخوان (استئومیلیت)
افراد مبتلا به دیابت در معرض افزایش خطر ابتلا به عفونت استخوانی هستند که به آن استئومیلیت نیز می‌گویند. این به این دلیل است که دیابت می‌تواند توانایی بدن برای مبارزه با عفونت‌ها را کاهش دهد و احتمال ورود باکتری‌ها به استخوان و ایجاد عفونت را افزایش دهد. علاوه بر این، افراد مبتلا به دیابت ممکن است آسیب عصبی را تجربه کنند، که می‌تواند منجر به کاهش حس در ناحیه آسیب دیده شود و تشخیص علائم اولیه عفونت استخوان را دشوار کند.
• آسیب پا
آسیب عصبی در پا و یا فقر جریان خون به پا‌ها باعث افزایش خطر عوارض مختلف پا می‌شود. این حالت باعث عفونت‌های جدی در پا می‌شود که اغلب به ندرت بهبود می‌یابند. در نهایت این عفونت منجر به قطع عضو می‌شود.
زخم پای دیابتی
افراد مبتلا به دیابت در معرض آسیب عصبی و مشکلات عروقی در پا‌ها می‌باشند. هر دو منجر به زخم دیابتی شده و این عفونت‌ها ممکن است به قطع عضو منجر شود. قطع عضو از پا‌ها شروع می‌شود. زخم پا در بیماران مبتلا به دیابت شایع است. در کشور‌های توسعه یافته در حدود پنج درصد از بیماران دیابتی به زخم پا مبتلا می‌باشند. از هر شش بیمار مبتلا به دیابت، یک نفر در طول زندگی خود به زخم پا دچار خواهد شد. نیمی از موارد قطع عضو، مربوط به بیماران مبتلا به دیابت می‌باشد. بیماری‌های مرتبط با پای دیابتی، بر نحوه زندگی مبتلایان به دیابت تاثیر چشمگیری خواهد داشت.
در اکثریت بیمارانی که پای خود را از دست می‌دهند نحوه زندگی‌شان هرگز به وضعیت طبیعی برنمی‌گردد. قطع عضو، منجر به وابستگی به دیگران، عدم توانایی در کار و احساس ناکفایتی برای تمامی عمر این بیماران می‌شود.
علت زخم دیابتی به دلیل افزایش سطح قند خون است. این زخم بیشتر در پا‌ها شایع است؛ اما در دست و شکم نیز دیده می‌شود. سطح بالای قند خون به اعصاب و عروق خونی، آسیب وارد میکند. به همین دلیل جریان خون در این نواحی کاهش می‌یابد. این امر سبب می‌شود تا بهبود زخم‌ها با تاخیر انجام شود. این عارضه ۱۵ درصد از بیماران را درگیر خود میکند.
علل عمده زخم پای دیابتی چیست؟
• آسیب عصبی (نوروپاتی محیطی)
• شکل غیرطبیعی مانند شست پای چکشی، بونیون و سایر اختلالات ساختاری پا به صورتیکه کفش مناسب پا به راحتی پیدا نشود.
• اختلالات خون رسانی در پا (بیماری عروق محیطی)
• ضربه و آسیب به پا هر چند ناچیز
• زخم شدن پا و نفوذ باکتری‌ها به نسوج زیرین پوست
راه‌های پیشگیری از قطع عضو پا
• آموزش مشکلات پای دیابتی جهت شناسایی زود هنگام آن‌ها
• در دسترس بودن امکانات و مراقبت‌های اورژانس
• تشخیص زودرس و درمان مناسب عفونت زخم
• کنترل مناسب قند خون
• مراقبت‌های ویژه از زخم
عوارض دیابت بارداری کنترل نشده
• تولد نوزاد زودرس
• وزن بیش از حد در هنگام تولد
• افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ برای مادر بعد از زایمان
• نوزادان مادران مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر ابتلا به چاقی و دیابت نوع ۲ قرار دارند
• قند خون پایین
• زردی
• جنین مرده
کمای دیابتی
از کمای دیابتی به عنوان یک وضعیت اورژانسی نام می‌برند. در این حالت بیمار با افت افزایش بیش از حد قند خون مواجه است. ناتوانی در صحبت کردن، تغییر وضعیت ذهنی، مشکلات بینایی، خواب آلودگی، ضعف، سردرد و بیقراری از نشانه‌های رایج آن هستند.
درمان پیش دیابت
• رژیم غذایی مناسب و تغذیه صحیح با مشورت پزشک معالج
• فعالیت فیزیکی منظم (۱۵۰ دقیقه ورزش در هر هفته با شدت متوسط مثل پیاده‌روی تند) و کاهش وزن
درمان دیابت نوع ۱
• انسولین درمان اصلی برای دیابت نوع ۱ است. این هورمون جایگزین هورمون انسولین بدن شما نمی‌شود.
چهار نوع انسولین وجود دارد که بیشترین استفاده را دارند:
انسولین سریع: شروع به کار در عرض ۱۵ دقیقه و اثرات آن برای ۳ تا ۴ ساعت طول می‌کشد.
انسولین کوتاه مدت: شروع به کار در عرض ۳۰ دقیقه و ۶ تا ۸ ساعت طول می‌کشد.
انسولین نیمه فعال: به مدت ۱ تا ۲ ساعت شروع به کار میکند و ۱۲ تا ۱۸ ساعت طول می‌کشد.
انسولین طولانی مدت: شروع به کار چند ساعت پس از تزریق و ۲۴ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد.
• پیوند لوزالمعده
این شیوه درمانی معمولا برای افرادی که با تیپ اول این بیماری درگیر هستند، مورد توجه قرار می‌گیرد. در این حالت دیگر نیازی به انسولین درمانی یا مصرف سایر دارو‌های کنترل کننده قند خون، نخواهد بود.
درمان دیابت نوع ۲
• رژیم غذایی مناسب و تغذیه صحیح با مشورت پزشک معالج
• فعالیت فیزیکی منظم (۱۵۰ دقیقه ورزش در هر هفته با شدت متوسط مثل پیاده‌روی تند) و کاهش وزن
• خواب کافی
• قطع سیگار
• کاهش استرس
درمان دیابت بارداری
• رژیم غذایی مناسب و تغذیه صحیح با مشورت پزشک معالج
• فعالیت فیزیکی منظم (۱۵۰ دقیقه ورزش در هر هفته با شدت متوسط مثل پیاده‌روی تند) و کاهش وزن
• کنترل قند خون
• در برخی موارد استفاده از انسولین یا دارو‌های خوراکی (انسولین برای نوزاد ایمن است)
