قبر داخل کعبه متعلق به کیست؟

رویداد۲۴ هدی کاشانیان: خانه کعبه یا خانه خدا، بنایی در میان مسجدالحرام در شهر مکه در کشور عربستان است. کعبه مقدس‌ترین مکان از نظر دین اسلام است. نام کعبه اشاره به چهارگوش بودن این بنا دارد و در قرآن کریم آمده که بنای کعبه به‌دست ابراهیم و پسرش اسماعیل بازسازی شده‌ است و نخستین سازنده آن حضرت آدم بوده‌ است.

کعبه قبل از گسترش اسلام نیز از مکان‌های مقدس اعراب به‌شمار می‌رفت. بادیه‌نشینان عرب سالی یک مرتبه اختلافات قبیله‌ای خود را کنار می‌گذاشتند و برای پرستش خدایان خود در کعبه جمع می‌شدند.

کعبه قسمت‌های مختلفی دارد از جمله حجرالاسود، دیوار ملتزم، مستجار، شاذروان، دیوار نیم دایره حطیم، حجر اسماعیل، ناودان طلا و مقام ابراهیم. خانه کعبه، مقدس‌ترین مکان در دین اسلام، به دلایل متعددی محترم و مقدس شمرده می‌شود. این احترام و قداست از جنبه‌های مختلف دینی، تاریخی و اجتماعی ناشی می‌شود. بزرگترین معجزه این خانه شکافته شدن دیوار آن و متولد شدن امام علی (ع) در آن است که به معجزه کعبه مشهور است، اما علی‌رغم آن، هیچکس در آن خانه فوت نشده و در داخل کعبه هیچ قبری وجود ندارد. 

کعبه، که در مرکز مسجدالحرام در مکه قرار دارد، یک مکان مقدس و مرکزی برای عبادت مسلمانان است. این بنا به عنوان قبله مسلمانان در هنگام نماز استفاده می‌شود و دارای تاریخچه‌ای عمیق و پررمز و راز است و بر اساس روایتی در بحارالانوار «از رکن یمانی تا رکن حجرالاسود در کنار خانه خدا ۷۰ پیامبر و نبی الهی مدفون هستند». همچنین براساس روایتی دیگر از این کتاب «داخل حجر اسماعیل همان نقطه‌ای که به صورت نیم دایره در حال حاضر موجود است و زیر ناودان طلایی بیت خدا واقع شده ۷۰ پیامبر از جمله حضرت اسماعیل (ع)، دختران آن حضرت و حضرت هاجر (س) مدفون هستند. براساس روایتی از واقدی از علمای اهل سنت نیز «از رکن اسود تا چاه زمزم و مقام ابراهیم و حجر اسماعیل ۹۹ پیامبر الهی دفن شده‌اند».

این استاد تاریخ اسلام و امکان مقدسه با بیان این‌که «به روایتی، حضرت یعقوب (ع) پدر بزرگوار حضرت یوسف (ع) مقابل باب کعبه مدفون شده است» افزود: بنا به روایت اهل سنت اکثر انبیاء بنی اسرائیل در اطراف خانه خدا دفن شده‌اند، بنابراین معلوم می‌شود که نقطه به نقطه این مکان مقدس مملو از قبور و اجساد مطهر انبیاء الهی است، اما نزدیکترین قبر نزدیک به کعبه قبر حضرت هاجر (س) مادر حضرت اسماعیل (ع) است که بنا بر احادیث و منابع تاریخی، حضرت هاجر (س) پس از وفات، در این مکان دفن شد. حضرت اسماعیل (ع) برای آنکه قبر مادرش زیر پای مردم قرار نگیرد، آن را بالا آورد و اطرافش را محصور کرد. 

پنج سال پیش از بعثت پیامبر (ص) و پس از خراب شدن کعبه، قریش هنگام بازسازی آن شرط کردند که در این کار فقط از مال حلال بهره ببرند، اما به علت ناتوانی مالی در بازسازی کامل، مقداری از ابعاد کعبه را کاستند و تقریباً شش ذراع (حدود سه متر) را در سمت حِجْر ضمیمه حجر اسماعیل کردند، همچنین گرداگرد حجر را سنگچین کردند تا طواف‌کنندگان از پشت آن کعبه را طواف کنند. در سال ۶۴ قمری، عبدالله بن زبیر هنگام بازسازی بنای کعبه که سپاه یزید آن را ویران کرده بودند با استناد به حدیثی از عایشه به نقل از پیامبر اکرم (ص)، مقدار افزوده شده به حجر اسماعیل را دوباره به کعبه اضافه کرد. حجاج بن یوسف ثقفی پس از بازپس‌گیری مکه از عبدالله بن زبیر، در سال ۷۴ قمری به دستور خلیفه عبدالملک بن مروان بنای کعبه و حجر اسماعیل را به وضع پیشین بازگرداند و آن را همانند بنای قریش ساخت. عبدالملک بعد‌ها (پس از شنیدن روایت عایشه) از دستور خود پشیمان شد. تغییرات صورت گرفته در بنای کعبه و حجر اسماعیل، سبب بروز اختلاف نظر فقیهان در مورد پاره‌ای از احکام آن شده و این مسئله را پیش آورده که آیا تمام حجر اسماعیل جزئی از کعبه است یا بخشی از آن.

از امام جعفر صادق (ع) نقل شده‌ است: «الحِجرُ بَیتُ إِسمَاعِیلَ وَ فِیهِ قَبرُ هَاجَرَ وَ قَبرُ إِسمَاعِیلَ» «حجر، خانه اسماعیل و محل دفن هاجر و اسماعیل است».

نقل‌های تاریخی تاریخ‌نگاران مسلمان، حکایت از آن دارد که اسماعیل (ع) و مادرش هاجر (س) در همین بخش زندگی می‌کردند. از آنجا که حجر اسماعیل داخل در مطاف است، می‌تواند نشانه‌ای بر بزرگی آن باشد. در اصل، حجر اسماعیل جزئی از کعبه است. هرگاه باران بر بام کعبه ببارد، از ناودان رحمت در این فضا می‌ریزد.

چند پیامبر دراطراف خانه خدا دفن شده‌اند؟

اطراف خانه خدا، یعنی شهر مکه و به‌ویژه محیط نزدیک کعبه، محل مقدسی در دین اسلام است و همواره توجه مسلمانان را به خود جلب کرده است. اما درباره دفن پیامبران، منابع اسلامی و تاریخی تصریح کرده‌اند که هیچ پیامبری در اطراف خانه خدا دفن نشده است. کعبه و حرم مکه محل عبادت، طواف و انجام مناسک حج است و این مکان مقدس با وجود ارتباط مستقیم با پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، محل دفن هیچ یک از پیامبران پیشین نیست. بیشتر اطلاعات تاریخی و روایی درباره پیامبران پیشین، مانند حضرت ابراهیم، حضرت اسماعیل و سایر پیامبران، نشان می‌دهد که دفن آنها در مناطق مختلفی از سرزمین‌های کنونی عراق، فلسطین، و دیگر نقاط خاورمیانه صورت گرفته است و نه در محدوده مسجدالحرام.

با این حال، به دلیل اهمیت خانه خدا و جایگاه آن در دین اسلام، برخی باور‌های عامیانه و روایات نادرست در میان مردم رایج شده که گاهی ادعا می‌کنند پیامبران مختلف در اطراف کعبه دفن شده‌اند. اما بررسی منابع معتبر اسلامی، از جمله تفاسیر قرآن، حدیث و تاریخ اسلام، نشان می‌دهد که چنین چیزی صحت ندارد و تمامی پیامبران الهی، به جز حضرت محمد (ص) که در مدینه دفن شده است، در مکان‌های دیگری مدفون هستند. بنابراین، پاسخ دقیق این است که در اطراف خانه خدا هیچ پیامبری دفن نشده و این باور بیشتر جنبه اسطوره‌ای و رایج در میان برخی مردم دارد تا واقعیت تاریخی و دینی.