ملاقات جنجالی نیکسون و مائو
رویداد۲۴ | پس از پیروزی انقلاب کمونیستی در چین در سال ۱۹۴۹، ایالات متحده آمریکا دولت جدید چین را بهرسمیت نشناخت و تا مدتها صرفاً با دولت ملیگرایان (مستقر در تایوان) روابط رسمی داشت. از طرفی، حضور چین در جنگ کره در دهه ۱۹۵۰ و همچنین رقابت ایدئولوژیک میان بلوک غرب و بلوک کمونیسم به رهبری اتحاد جماهیر شوروی، فضایی از بیاعتمادی عمیق بین چین و ایالات متحده ایجاد کرده بود.
با وجود این فضای تنشآلود، چین و شوروی در دهه ۱۹۶۰ دچار اختلافات ایدئولوژیک و مرزی شدند. این اختلافات، فرصتی برای آمریکا ایجاد کرد تا با چین وارد گفتوگو شود و از همگرایی بیش از حد بلوک کمونیستی جلوگیری کند. در واقع، واشنگتن امیدوار بود با کاهش خصومت با پکن، موقعیت خود در مواجهه با شوروی را تقویت کند.
آغاز تحرکات دیپلماتیک و “دیپلماسی پینگپنگ” گامهای اولیه برای نزدیک شدن آمریکا و چین به سال ۱۹۷۱ بازمیگردد؛ زمانی که تیم ملی تنیس روی میز آمریکا به دعوت دولت چین به این کشور سفر کرد. این رویداد، که بعدها به “دیپلماسی پینگپنگ” مشهور شد، راه را برای بهبود تدریجی روابط و گفتوگوهای محرمانه میان مقامات دو کشور هموار کرد. پس از این ماجرا، هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی وقت آمریکا، طی سفری محرمانه به پکن رفت و زمینه را برای دیدار تاریخی ریچارد نیکسون با رهبران چین آماده ساخت.
دیدار تاریخی نیکسون و مائو تسهتونگ در فوریه ۱۹۷۲، ریچارد نیکسون بهعنوان نخستین رئیسجمهور آمریکا از زمان تأسیس جمهوری خلق چین، وارد پکن شد. عکس معروفی که موضوع این نوشتار است، لحظه دست دادن مائو تسهتونگ و نیکسون را نشان میدهد. این دیدار که در اوج تنشهای جنگ سرد رخ داد، از اهمیت نمادین و سیاسی بسیار بالایی برخوردار بود.
بیشتر بخوانید: تاریخ انقلاب چین به رهبری مائو / دهقانان چگونه توانستند شهرها را تصرف کنند؟
برای طرف آمریکایی، این سفر نشاندهنده تغییری بنیادین در رویکرد ایالات متحده نسبت به چین کمونیست بهحساب میآمد؛ چرا که تا پیش از آن، واشنگتن سیاست موسوم به “مهار کمونیسم” را در سراسر جهان دنبال میکرد. برای پکن نیز دیدار با نیکسون فرصتی بود تا ضمن افزایش مشروعیت بینالمللی خود، فشارهای شوروی را در مرزهای شمالی کاهش دهد و با یکی از قدرتهای بزرگ جهان به توافقاتی دست یابد که در بلندمدت ضامن امنیت و توسعه اقتصادی چین شود.
تحلیل محتوای عکس در این تصویر، دو رهبر در حال دست دادن هستند و لبخندی کوتاه بر چهرههایشان دیده میشود. این صحنه نمادی از شکسته شدن یخهای بیاعتمادی چندینساله میان دو کشور است. نیکسون کت و شلوار رسمی به تن دارد و مائو نیز لباس معروف مائویی یا همان “یونیفرم مائویی” را پوشیده است. تضاد ظاهری و ایدئولوژیک این دو چهره، بر اهمیت نمادین عکس افزوده است.
از جنبه رسانهای و تبلیغاتی، چنین تصویری پیام قدرتمندی به سایر بازیگران بینالمللی، از جمله متحدان آمریکا در غرب و دشمنانش در بلوک شرق، منتقل کرد: اینکه واشنگتن آماده تغییر رویکرد در قبال پکن است و موازنه قدرت در سطح جهانی میتواند به شکلی متفاوت از قبل بازتعریف شود.
بیانیه شانگهای و نتایج فوری دیدار ماحصل گفتوگوهای نیکسون در چین، صدور “بیانیه شانگهای” بود که طی آن، دو طرف توافق کردند ضمن احترام متقابل به حاکمیت و تمامیت ارضی، برای حل مسالمتآمیز اختلافات بکوشند و روابط دیپلماتیک را بهتدریج ارتقا دهند. هرچند برخی از مسائل کلیدی، نظیر وضعیت تایوان، همچنان مورد اختلاف باقی ماند، اما این توافق سرآغاز تحولی بزرگ در نظام بینالملل بود.
در کوتاهمدت، روابط نزدیکتر چین و آمریکا به انزوای بیشتر شوروی در سطح بینالمللی منجر شد. ضمن آنکه، با کاهش تنش میان واشنگتن و پکن، راه برای گسترش روابط اقتصادی میان دو کشور نیز هموار گردید. در دهههای بعد، همکاریهای تجاری میان آمریکا و چین رشد قابل توجهی یافت و این همکاریها در بلندمدت به شکلگیری یکی از مهمترین پیوندهای اقتصادی جهان تبدیل شد.
پیامدهای کلان و تداوم سیاست تنشزدایی دیدار تاریخی نیکسون و مائو، آغازگر فصلی نو در سیاست خارجی آمریکا بود که به “تنشزدایی” یا دتانت در روابط با قدرتهای کمونیستی مشهور شد. در همان دوران، نیکسون و کیسینجر کوشیدند با شوروی نیز وارد مذاکرات محدودسازی تسلیحات استراتژیک شوند. گرچه رقابت ایدئولوژیک و ژئوپلیتیک میان بلوکهای شرق و غرب به شکل کامل از بین نرفت، اما نفسِ گفتوگو و امکان همکاری در برخی زمینهها، نشان از دگرگونی نسبی در فضای جنگ سرد داشت.
از منظر چین، بهبود رابطه با آمریکا کمک کرد تا این کشور بتواند در سطح بینالمللی بهعنوان یک قدرت مستقل از شوروی عمل کند و پس از دوران مائو، تحت رهبری دنگ شیائوپینگ، اصلاحات اقتصادی عمیقی را آغاز نماید که چین را بهسرعت در مسیر توسعه قرار داد.
نتیجهگیری عکس تاریخی دست دادن ریچارد نیکسون و مائو تسهتونگ، نشانهای روشن از تغییر جهت در سیاست بینالمللی و پایان یک دوره طولانی از انزوای متقابل میان آمریکا و چین بود. این رویداد، هم از نظر سیاسی و هم از نظر رسانهای، بازتابی گسترده داشت و بهعنوان یکی از نقاط عطف جنگ سرد در حافظه جمعی ملتها باقی ماند.
از این رو، این تصویر نه تنها حاوی پیامهای نمادین در باب امکان گفتوگو و کاهش تنش میان قدرتهای بزرگ است، بلکه نمایانگر قدرت تحولات دیپلماتیک در دگرگون ساختن روند تاریخ محسوب میشود. با گذشت دههها از آن زمان، همچنان میتوان اهمیت راهبردی و تاریخی آن دست دادن را در شکلدهی روابط قدرتهای بزرگ و ساختار نظام بینالملل مشاهده کرد.
در این دیدار نیکسون به مائو گفت. پس کو مردم. مائو پاسخ داد. اگر مردم بودند شما اینجا نبودید. 
