ذهن باز چیست؟ | ویژگی افرادی که ذهن باز دارند

رویداد۲۴ | سیما صابری: ذهن باز، اصطلاحی است که در زبان روزمره زیاد به کار می‌رود، اما اغلب بدون آنکه به‌طور دقیق بدانیم چه معنایی دارد آن را به کار می‌بریم. این مفهوم در روان‌شناسی، فلسفه و حتی در روابط انسانی جایگاه ویژه‌ای دارد. وقتی از کسی به عنوان فردی با ذهن باز یاد می‌کنیم، معمولاً منظوری فراتر از «مهربان» یا «صبور» بودن داریم. ذهن باز، حالتی ذهنی است که در آن فرد حاضر است باورها، فرضیات و دیدگاه‌های خودش را مورد بازنگری قرار دهد و به روی جهان و تجربه زیسته گشوده است. چنین فردی با دیدن یا شنیدن اطلاعات جدید، واکنش بسته‌ای ندارد و بدون پیش‌داوری آن را بررسی می‌کند. ذهن باز داشتن، به معنای پذیرش بی‌قیدوشرط هر چیزی نیست، بلکه به معنای پذیرش امکان خطا در دانسته‌های خود است.

ذهن باز چیست؟

افرادی که ذهن باز دارند، معمولاً کنجکاو هستند. آنها به دنبال یادگیری مداوم‌اند و هیچ‌گاه احساس نمی‌کنند که «همه چیز را می‌دانند». چنین افرادی بیشتر سؤال می‌پرسند تا اینکه پاسخ قطعی بدهند؛ همچنین در گفت‌وگوهایشان بیشتر می‌شنوند تا اینکه حرف بزنند. اگر موضوعی را نفهمند، به‌راحتی می‌پذیرند که نیاز به تحقیق یا تفکر بیشتری دارند. آنها از اشتباه کردن نمی‌ترسند، بلکه اشتباه را بخشی از مسیر یادگیری می‌دانند.

ذهن باز با نوعی تواضع در تفکر همراه است. این تواضع باعث می‌شود که فرد بداند باورهایش، حتی اگر از سر تجربه یا علم باشند، ممکن است ناقص یا نیازمند تصحیح باشند. چنین نگرشی به فرد اجازه می‌دهد با دیگران به گفت‌و‌گو بنشیند، بدون آنکه خود را در موضع بالا یا حق مطلق ببیند. این افراد می‌فهمند که افراد دیگر نیز می‌توانند چیزی برای آموختن داشته باشند، حتی اگر نگاهشان با نگاه آنها متفاوت باشد.

ویژگی افرادی که ذهن باز دارند

از ویژگی‌های بارز افراد با ذهن باز، توانایی همدلی است. این افراد می‌توانند خود را جای دیگران بگذارند، شرایط آنها را درک کنند و از زاویه دیدشان دنیا را ببینند. آنها از تجربه‌های دیگران نمی‌هراسند و سعی می‌کنند بفهمند که چرا دیگران به باور‌هایی رسیده‌اند که شاید خودشان قبول ندارند. چنین رفتاری باعث می‌شود که روابطشان عمیق‌تر و انسانی‌تر شود.

بیشتر بخوانید: چگونه می‌توانیم زندگی متعادل‌تری داشته باشیم؟

دیگر خصوصیت مهم ذهن باز، انعطاف‌پذیری در فکر و عمل است. کسانی که ذهن باز دارند، به‌راحتی می‌توانند برنامه‌هایشان را تغییر دهند، اگر متوجه شوند راه بهتری وجود دارد. آنها به ایده‌های جدید گوش می‌دهند، از خلاقیت دیگران استقبال می‌کنند و اگر ببینند اشتباهی در تصمیم‌گیری قبلی‌شان بوده، آن را اصلاح می‌کنند. این افراد در محیط‌های کاری یا جمعی، غالباً مورد احترام هستند، چون تعصب کور ندارند و اهل مشورت‌اند.

از سوی دیگر، داشتن ذهن باز به معنای آن نیست که فرد هیچ باور محکمی ندارد. اتفاقاً افراد با ذهن باز می‌توانند باور‌های روشنی داشته باشند، اما این باور‌ها را همچون پدیده‌ای زنده و قابل بازنگری می‌دانند. مثلاً ممکن است به اصولی اخلاقی یا دیدگاه‌های اجتماعی خاصی معتقد باشند، اما اگر کسی با استدلال و مدرک نظر متفاوتی را مطرح کند، آنها با گشاده‌رویی گوش می‌دهند و حتی ممکن است نظرشان را تغییر دهند.

افرادی با ذهن متحجر یا بسته

در تضاد با ذهن باز، ذهن بسته قرار دارد؛ ذهنی که با دیدن اطلاعات جدید به جای واکنش سنجیده، دفاعی برخورد می‌کند و گارد می‌گیرد. فرد با ذهن بسته اغلب به دنبال تأیید باور‌های قبلی خود است و هر اطلاعات جدید را یا رد می‌کند یا تحریف می‌نماید تا با چارچوب ذهنی‌اش جور دربیاید. چنین افرادی به‌ندرت تغییر می‌کنند، چون از اساس تمایلی به تغییر ندارند. ذهن باز، اما بر پایه تغییر، تحول و رشد استوار است.

افراد با ذهن باز، به‌راحتی از دایره آسایش فکری خود خارج می‌شوند. آنها وارد محیط‌ها، فضا‌ها یا بحث‌هایی می‌شوند که شاید با جهان‌بینی‌شان هماهنگ نباشد، اما آنها را به فکر وامی‌دارد. مطالعه کتاب‌هایی که دیدگاه مخالف دارند، سفر به سرزمین‌هایی با فرهنگ متفاوت، یا دوستی با افرادی از طبقات یا عقاید دیگر، برای آنها فرصتی است برای گسترش افق فکری‌شان.

پذیرش عدم قطعیت جهان از الزامات پیشرفت

یکی دیگر از ویژگی‌های جالب این افراد، پذیرش عدم قطعیت است. آنها می‌دانند که بسیاری از مسائل زندگی یا جهان، پاسخ قطعی ندارند و شاید هیچ‌وقت نداشته باشند. اما این مسئله باعث نگرانی‌شان نمی‌شود. برعکس، آنها از این رازآلودگی استقبال می‌کنند و آن را بخشی از زیبایی و عمق تجربه انسانی می‌دانند. ذهن باز، در واقع ذهنی است که آماده مواجهه با ناشناخته‌هاست.

در عرصه علم و پژوهش، ذهن باز از الزامات پیشرفت است. دانشمندان موفق، کسانی هستند که توانسته‌اند فرضیات خود را به چالش بکشند، از نتایج غیرمنتظره نترسیده‌اند و داده‌ها را همان‌گونه که هست پذیرفته‌اند، نه آن‌گونه که دوست دارند باشد. هر کشف بزرگ علمی، در واقع حاصل ذهنی بوده که حاضر بوده فرضیات رایج را کنار بگذارد و نگاهی تازه به موضوع بیندازد.

ذهن باز در تربیت فرزند

در تربیت فرزندان نیز داشتن ذهن باز اهمیت زیادی دارد. والدینی که ذهن باز دارند، به جای تحمیل دیدگاه‌های خود، تلاش می‌کنند با فرزندانشان وارد گفت‌و‌گو شوند. آنها به پرسش‌ها پاسخ می‌دهند، به شک‌ها گوش می‌کنند و به فرزندانشان یاد می‌دهند که فکر کردن و تردید داشتن، بخشی طبیعی از رشد ذهنی است. چنین تربیتی، باعث پرورش نسلی مستقل‌تر، خلاق‌تر و مسئول‌تر می‌شود.

ذهن باز، بیش از آنکه یک ویژگی ذاتی باشد، یک مهارت است؛ مهارتی که می‌توان آن را تقویت کرد. با تمرین شنیدن فعال، پذیرش اشتباه، مطالعه منابع متنوع، گفت‌و‌گو با کسانی که با ما تفاوت دارند و خودآگاهی بیشتر، می‌توان ذهن را گشود و آن را نسبت به واقعیت پیچیده و چندوجهی دنیا حساس‌تر کرد. ذهن باز، یعنی در برابر جهان با آغوشی باز ایستادن، نه با مشت گره‌کرده.