همه چیز درباره تاریخچه فرهنگ کافه نشینی
رویداد۲۴ | سیما صابری: فرهنگ کافه نشینی پدیده جدیدی است. این روز‌ها عادت داریم قرار‌های دوستانه و کاری را در کافه می‌گذاریم. برخی‌ها هفته‌ای چند بار ساعت اها در کافه می‌نشینند. اما کافه‌نشینی، آن‌چنان که امروزه می‌شناسیم، صرفاً نوشیدن قهوه یا چای در یک محیط عمومی نیست؛ بلکه پدیده‌ای فرهنگی است که قرن‌ها تاریخ، گفت‌و‌گو، هنر، سیاست و سبک زندگی را در خود جای داده است. فرهنگ کافه‌نشینی در طول تاریخ، از دل تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زاده شده و در هر کشور و دوره‌ای، رنگ و طعم خاص خود را گرفته است. این فرهنگ نه‌تنها به فضایی برای فراغت و تفریح تبدیل شده، بلکه مکانی برای شکل‌گیری جریان‌های فکری، جنبش‌های هنری، نقد‌های سیاسی و حتی انقلاب‌ها بوده است.
نخستین بارقه‌های کافه‌نشینی در خاورمیانه پدیدار شد، جایی که نوشیدن قهوه به یکی از عادات روزمره تبدیل شد و مکان‌هایی به نام "قهوه‌خانه" ایجاد شد که محل تجمع مردان برای نوشیدن قهوه، شنیدن اخبار، بازی‌های فکری و گفت‌و‌گو بود. اما در اروپا کافه نشینی تبدیل به یکی از نماد‌های دوران روشنگری و مدرن شد. کافه‌ها در تاریخ نه‌فقط محلی برای نوشیدن، بلکه محملی برای تحول بوده‌اند؛ جایی که فیلسوفان بحث کرده‌اند، نویسندگان الهام گرفته‌اند، انقلابیون نقشه کشیده‌اند و عاشقان نجوا کرده‌اند. از آن زمان تاکنون، کافه‌ها با عبور از مرز‌ها و فرهنگ‌ها، به مراکز مهمی برای تعامل اجتماعی و تبادل اندیشه بدل شده‌اند. حال با نگاهی تاریخی و فرهنگی، مسیر تکامل و گسترش فرهنگ کافه‌نشینی را از آغاز در خاورمیانه تا نقش آن در شهر‌های مدرن بررسی می‌کنیم.
کافه‌ها در ایران
در ایران، پیشینه قهوه‌خانه‌ها به دوره صفویه بازمی‌گردد. این مکان‌ها محل اجتماع مردان، اجرای نقالی و شنیدن شاهنامه‌خوانی بودند. در دوره قاجار و پهلوی اول، قهوه‌خانه‌ها به‌تدریج جای خود را به کافه‌های مدرن دادند. نخستین کافه‌های سبک اروپایی در تهران، در اوایل قرن بیستم پدیدار شدند و به‌تدریج با پذیرش زنان و ورود موسیقی، نقش متفاوت‌تری پیدا کردند. در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، کافه‌هایی، چون "کافه نادری" به محلی برای رفت‌وآمد نویسندگان، شاعران و روزنامه‌نگاران تبدیل شدند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، بسیاری از این کافه‌ها بسته شدند؛ اما از دهه ۱۳۸۰ به بعد، موجی از کافه‌های جدید با رویکرد فرهنگی، هنری و جوان‌پسند شکل گرفت که امروز بخشی از زندگی شهری تهران و دیگر شهر‌ها را تشکیل می‌دهند.
قهوه‌خانه‌های عثمانی
نخستین تاریخ ثبت‌شده از کافه‌نشینی به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد؛ زمانی که قهوه برای نخستین بار از اتیوپی به شبه‌جزیره عربستان رسید و در شهرهایی مانند مکه، مدینه و سپس استانبول، نوشیدن آن به سرعت رواج یافت. در دوران امپراتوری عثمانی، قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای گردهمایی مردان، گفت‌وگوی فرهنگی، موسیقی و شعرخوانی پدیدار شدند. این فضا‌ها از همان آغاز با نگرانی حکومت‌ها روبه‌رو بودند؛ چرا که به‌سرعت به پایگاهی برای نقد قدرت، شایعات سیاسی و ایجاد همبستگی‌های اجتماعی تبدیل شدند. در بسیاری از دوران‌ها، حتی قهوه ممنوع اعلام شد؛ اما با وجود ممنوعیت‌ها، این فرهنگ به حیات خود ادامه داد.
روشنگری در کافه نشینی اروپا
ورود قهوه به اروپا در قرن هفدهم، انقلابی فرهنگی در سبک زندگی شهری ایجاد کرد. نخستین کافه اروپایی در سال ۱۶۵۰ در آکسفورد تأسیس شد و سپس در شهرهایی، چون لندن، پاریس، ونیز و وین گسترش یافت. این مکان‌ها خیلی زود به پاتوق روشنفکران، دانشجویان، بازرگانان و حتی سیاست‌مداران تبدیل شدند. در دوران روشنگری، کافه‌های پاریس جایگاه مهمی در مباحث فلسفی و علمی داشتند. فلاسفه‌ای، چون ولتر، روسو و دیدرو ساعت‌ها در این مکان‌ها به گفت‌و‌گو می‌پرداختند. در لندن، کافه‌ها محل شکل‌گیری نهاد‌های رسانه‌ای مدرن بودند و روزنامه‌نگاران و تاجران در آنها جمع می‌شدند تا اطلاعات روز را رد و بدل کنند.
کافه‌های قرن نوزدهم و هنر و ادبیات
در قرن نوزدهم، کافه‌ها نقش مهمی در زندگی فرهنگی اروپا ایفا کردند. در پاریس، کافه‌هایی، چون کافه دو فلور و لس دئوک مگو، میزبان شاعرانی، چون بودلر و نقاشانی، چون مونه و دگا بودند. در وین، کافه‌ها مرکز فرهنگ اتریشی شدند؛ جایی که نویسندگان، آهنگسازان و فیلسوفان دور یک میز جمع می‌شدند. فرانتس کافکا، زیگموند فروید و لودویگ ویتگنشتاین همگی بخشی از این سنت کافه‌نشینی بودند. این فرهنگ در آن زمان نه‌فقط برای استراحت، بلکه به‌عنوان بخشی از روند خلاقیت و تولید فکری در نظر گرفته می‌شد.
کافه‌ها و سیاست
کافه‌ها در بسیاری از دوره‌های تاریخی، بستری برای فعالیت‌های سیاسی بوده‌اند. در انقلاب فرانسه، بسیاری از جلسات انقلابیون در کافه‌ها برگزار می‌شد. در قرن بیستم، کافه‌ها بار دیگر محل تجمع چپ‌گرایان، فمنیست‌ها و فعالان سیاسی شدند. در کشور‌های اروپای شرقی، روشنفکران مخالف نظام‌های تمامیت‌خواه، اغلب در کافه‌ها گرد می‌آمدند تا گفت‌و‌گو کنند یا اسناد منتشر نشده را رد و بدل نمایند. در ایران نیز، قهوه‌خانه‌ها از دوره قاجار به بعد، نقش مهمی در انتقال اخبار و شکل‌گیری فضای فرهنگی و سیاسی ایفا کردند.
کافه‌نشینی در قرن بیست و یکم
در دوران معاصر، فرهنگ کافه‌نشینی همچنان پویا است. با گسترش اینترنت و تغییر سبک زندگی، کافه‌ها به پاتوقی برای فریلنسرها، دانشجویان و علاقه‌مندان به خلوت‌های جمعی بدل شده‌اند. پدیده‌هایی مانند «کافه‌کار» و «کافه‌کتاب» رواج یافته‌اند و بسیاری از کافه‌ها، با فضای صمیمی، نور مناسب و وای‌فای رایگان، میزبان افرادی هستند که هم کار می‌کنند و هم معاشرت. در کنار این، شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های مکان‌یاب نیز نقش مهمی در گسترش فرهنگ کافه‌گردی بازی می‌کنند.
