آمادگی شهری در شرایط جنگی؛ مردم ایران کجای مدیریت بحران‌اند؟

رویداد۲۴| با آغاز حملات هوایی اسرائیل به تأسیسات نظامی در ایران، مسئله پناه‌گیری و آمادگی شهری در برابر جنگ، بار دیگر در صدر دغدغه‌های افکار عمومی قرار گرفته است. همزمان با بالا رفتن سطح تنش‌ها، کشور‌های مختلف برای شرایط اضطراری تدابیری دارند که شامل ایجاد پناهگاه‌های عمومی، آموزش عمومی مدیریت بحران، اطلاع‌رسانی فوری از طریق آژیر و پیامک و تأمین نیاز‌های اولیه مردم است. اما در ایران، باوجود تهدید واقعی و تجربه مستقیم حمله، این سازوکار‌ها یا وجود ندارند یا تنها روی کاغذ باقی مانده‌اند.

آمادگی جنگی در دنیا چگونه است؟

تجربه کشور‌های درگیر در جنگ یا تهدید مستمر امنیتی مثل کره جنوبی، رژیم اسرائیل، ژاپن و حتی اوکراین نشان می‌دهد که دولت‌ها برای شرایط اضطراری سیستم دقیقی برای اطلاع‌رسانی و حفظ جان مردم دارند.

در اغلب این کشورها:

• پناهگاه‌های شهری در مکان‌هایی از پیش تعیین‌شده (مترو، تونل‌ها، مدارس، پارکینگ‌های بزرگ) در دسترس عموم هستند.

• سامانه‌های هشدار صوتی و پیامکی، حتی در ساعت‌های غیرعادی، فعال می‌شوند.

• آموزش‌های عمومی از طریق مدرسه، رسانه، و مانور‌های شهری به‌صورت دوره‌ای انجام می‌شود.

• کیت‌های اضطراری شامل آب، غذا، کمک‌های اولیه و باتری در منازل توصیه و حتی توسط دولت توزیع می‌شود.

مثلاً در اسرائیل، با شنیدن صدای آژیر خطر، مردم به سرعت در پناهگاه‌ها یا «اتاق ایمن» در خانه‌ها مستقر می‌شوند. این نه از سر ترس، بلکه نتیجه آموزش، نظم و برنامه‌ریزی است. در کره‌جنوبی نیز همه مدارس و ادارات موظف به آموزش دوره‌ای مدیریت بحران‌اند.

از حرف تا عمل مسئولان

در ایران، بعد از حمله اسرائیل، مسئولانی همچون فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت و مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران اعلام کردند که مترو، مساجد و مدارس به عنوان پناهگاه در نظر گرفته شده‌اند. اما گزارش‌های میدانی و مشاهدات شبانه در تهران نشان داد نه‌تنها مترو‌ها بسته بودند، بلکه مردم از وضعیت احتمالی حمله یا نحوه پناه‌گیری هیچ اطلاعی نداشتند.

بسیاری از مردم می‌پرسند: اگر مترو قرار است پناهگاه باشد، چرا در ساعات تهدید بسته است؟ اگر آژیر خطری هست، چرا به گوش نرسیده؟ و اگر جایی برای پناه گرفتن هست، چرا کسی از مکان‌های دقیق آن خبر ندارد؟

مردم همچنین می‌پرسند که پناه گرفتن در مدارس و مساجدی که از نظر ایمنی ساختمان دست کمی از آپارتمان‌های بسازبفروشی غیرمقاوم ندارند، چه فایده‌ای دارد؟

جای خالی آموزش

برخی سایت‌ها و رسانه‌ها در روز‌های اخیر به نوبه خود برای آموزش عمومی شهروندان و آماده کردن آنها برای شرایط بحران جنگی تلاش می‌کنند، اما واقعیت این است که نه در مدارس، نه در رسانه‌های ملی، و نه از طریق مانور‌های شهری تا کنون آموزش‌های داده نشده که اکنون به کار مردم بیاید. مردم نمی‌دانند در صورت حمله باید چه کنند، کجا بروند، چه همراه داشته باشند و حتی چطور به فرزندان یا سالمندان کمک کنند.

در حالی‌که در جهان، اقدامات آمادگی جنگی بخشی از وظایف شهری است، در ایران حتی در بحرانی‌ترین شرایط نیز شاهد بی‌برنامگی و ناهماهنگی نهاد‌های مسئول هستیم.

تحقیر مدیریت بحران؟

در روز‌های گذشته برخی رسانه‌های اصولگرا با انتشار ویدیو‌هایی از مردم اسرائیل که به سوی پناهگاه می‌دوند یا صدای آژیر خطر در خیابان‌ها می‌پیچد، این صحنه‌ها را با تمسخر و طعنه پوشش داده‌اند؛ آن را نشانه ضعف و ترس دانسته‌اند. اینکه ساکنان سرزمین‌ها اشغالی با هجوم موشک‌های ایران ترسیده و حتی آسیب دیده‌اند موضوع مهم، اما دیگری است. در اینجا حرف این است که استفاده از سازوکار‌های مدیریت بحران را نباید به سخره گرفت؛ به خصوص در شرایطی که به فقدان این سازوکار‌ها در کشور خودمان واقف هستیم.

واقعیت آن است که این تدابیر، نشانه مدیریت، مسئولیت‌پذیری و اهمیت دادن به جان انسان‌هاست. اگر روزی ایران نیز صاحب سامانه دقیق هشدار، پناهگاه‌های آماده، آموزش‌های عمومی و پاسخ فوری باشد، نباید آن را نشانه ترس، بلکه عقلانیت و تدبیر بدانیم. حتی انتظار می‌رود که خیلی فوری و عاجل در این راستا تدابیری اندیشیده شود تا صورت ادامه این شرایط جنگی به حفاظت از جان مردم کمک کند.

فرصت از دست رفته، هشداری برای آینده

شرایط جاری بار دیگر نشان داد که ایران از نظر آمادگی شهری در برابر تهدیدات جنگی با استاندارد‌های جهانی فاصله زیادی دارد. اکنون که در آستانه درگیری‌های جدی‌تر هستیم، حتی اگر راهی برای پرهیز از جنگ باقی باشد، تأمین زیرساخت‌های دفاع شهری و آموزش عمومی باید در اولویت قرار گیرد.

ایران با وجود دفاع قاطع در برابر تجاوز اسرائیل، اگر بخواهد واقعاً از مردم خود محافظت کند، باید در حوزه دفاع غیرنظامی نیز همان‌قدر جدی، علمی و برنامه‌ریزی‌شده عمل کند.