موشک هایپرسونیک چیست و عملکرد آن چگونه است؟

رویداد۲۴ | یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر در حوزه موشک‌سازی، ظهور موشک‌های هایپرسونیک (Hypersonic Missiles) است. این موشک‌ها با سرعتی بسیار فراتر از صوت حرکت می‌کنند و می‌توانند ساختار دفاعی کشور‌ها را به شدت به چالش بکشند. اما دقیقاً موشک هایپرسونیک چیست و چرا این‌قدر اهمیت پیدا کرده است؟

موشک هایپرسونیک چیست؟

موشک هایپرسونیک به موشکی گفته می‌شود که می‌تواند با سرعتی بیشتر از ۵ ماخ (۵ برابر سرعت صوت)، یعنی حدود ۶۲۰۰ کیلومتر در ساعت، پرواز کند. این موشک‌ها معمولاً دو ویژگی اصلی دارند؛ سرعت بسیار بالا و قابلیت مانورپذیری پیشرفته در طول مسیر.

این خصوصیات باعث می‌شود شناسایی و رهگیری این نوع موشک‌ها توسط سامانه‌های دفاع موشکی موجود تقریباً غیرممکن باشد.

انواع موشک‌های هایپرسونیک

موشک‌های هایپرسونیک به دو نوع کلی تقسیم می‌شوند:

۱. Glide Vehicle یا سرجنگی گلایدر (Hypersonic Glide Vehicle - HGV)

در این نوع، موشک ابتدا توسط یک موشک بالستیک تا ارتفاع بالا پرتاب می‌شود، سپس سرجنگی آن جدا شده و با سرعت هایپرسونیک و قابلیت مانور بالا به سمت هدف حرکت می‌کند.

۲. Cruise Missile یا موشک کروز هایپرسونیک (Hypersonic Cruise Missile - HCM)

این موشک با استفاده از موتور اسکرامجت (Scramjet) که در سرعت‌های بسیار بالا کار می‌کند، در سطح پایین جو و با مانور زیاد به سمت هدف پرواز می‌کند. این نوع موشک‌ها نیازی به پرتاب اولیه ندارند.

چرا موشک‌های هایپرسونیک خطرناک‌اند؟

آنچه موشک‌های هایپرسونیک را از نسل‌های قبلی موشک‌ها متمایز می‌کند، فقط سرعت آنها نیست. بلکه ترکیب سرعت، دقت بالا، قابلیت مانور در طول مسیر و عدم پیش‌بینی مسیر حرکت است که این سلاح‌ها را به تهدیدی بی‌سابقه تبدیل کرده است.

عبور از سیستم‌های پدافندی: سامانه‌های دفاعی سنتی، مانند سامانه‌های پاتریوت یا تاد آمریکا، عمدتاً برای رهگیری موشک‌های بالستیک طراحی شده‌اند که مسیر مشخصی دارند. اما موشک‌های هایپرسونیک به‌دلیل توانایی تغییر مسیر در طول پرواز، تقریباً رهگیری‌ناپذیر هستند.

کاهش زمان واکنش: به دلیل سرعت بالا، زمان بین شناسایی پرتاب تا برخورد با هدف به‌شدت کاهش می‌یابد، گاهی تنها چند دقیقه فرصت واکنش باقی می‌ماند.

تهدید علیه اهداف حیاتی: این موشک‌ها می‌توانند مراکز فرماندهی، زیرساخت‌های حیاتی و تجهیزات استراتژیک را بدون هشدار کافی هدف قرار دهند.

کشور‌های پیشرو در توسعه موشک‌های هایپرسونیک

تا کنون چند کشور جهان به‌طور جدی وارد عرصه توسعه و آزمون موشک‌های هایپرسونیک شده‌اند:

۱. روسیه

روسیه یکی از پیشروترین کشور‌ها در زمینه این فناوری است. موشک‌های هایپرسونیک «آوانگارد» (Avangard) و «کینژال» (Kinzhal) از جمله سلاح‌هایی هستند که مسکو ادعا می‌کند عملیاتی کرده است. آوانگارد می‌تواند با سرعتی بالغ بر ۲۰ ماخ حرکت کرده و مانور دهد.

۲. چین

چین نیز با موشک «DF-ZF» و اخیراً با آزمایش موشک‌هایی با توانایی پرواز دور کره زمین، توانمندی‌های قابل توجهی در این حوزه کسب کرده است. واشنگتن بار‌ها نسبت به توسعه این نوع سلاح‌ها توسط پکن ابراز نگرانی کرده است.

۳. ایالات متحده آمریکا

آمریکا علی‌رغم برتری تاریخی در حوزه نظامی، از نظر توسعه عملیاتی این موشک‌ها نسبت به چین و روسیه کمی عقب‌تر است. با این حال، پروژه‌هایی نظیر ARRW (توسط نیروی هوایی) و Hypersonic Conventional Strike Weapon در حال توسعه‌اند و بودجه هنگفتی برای این برنامه‌ها در نظر گرفته شده است.

تأثیر بر موازنه نظامی جهان

ظهور موشک‌های هایپرسونیک، توازن بازدارندگی هسته‌ای را به چالش کشیده است. کشور‌های دارای این فناوری ممکن است در موقعیتی قرار بگیرند که با تهدید حمله‌های غافلگیرانه، از کشور‌های دیگر امتیاز سیاسی یا نظامی بگیرند.

همچنین رقابت تسلیحاتی جدیدی در حال شکل‌گیری است که ممکن است منجر به بی‌ثباتی بیشتر در روابط بین‌الملل شود. برخی تحلیلگران حتی از آغاز یک "جنگ سرد هایپرسونیک" سخن می‌گویند.

چالش‌های فنی و هزینه‌های موشک هایپرسونیک

توسعه موشک‌های هایپرسونیک با چالش‌های فنی بزرگی همراه است. طراحی مواد مقاوم در برابر حرارت شدید، کنترل در سرعت‌های بالا، و هدایت دقیق در مسیر‌های متغیر، از جمله سخت‌ترین بخش‌های این فناوری است. همچنین، هزینه تولید هر موشک بسیار بالاست و فقط کشور‌هایی با بودجه نظامی کلان قادر به توسعه و بهره‌برداری از آن هستند.

کلام آخر

موشک‌های هایپرسونیک نه‌تنها سلاح‌هایی پیشرفته، بلکه نماد رقابت تکنولوژیک و ژئوپولیتیک میان قدرت‌های جهانی هستند. با پیشرفت سریع این فناوری، احتمال بازتعریف مفاهیم سنتی دفاع، بازدارندگی و امنیت ملی افزایش یافته است. اگرچه هنوز استفاده گسترده از این سلاح‌ها آغاز نشده، اما رقابت برای دست‌یابی به آنها می‌تواند تأثیرات ژرفی بر آینده امنیت جهانی داشته باشد.

کشور‌های فاقد این فناوری ناگزیرند راه‌هایی برای مقابله با تهدید آن بیابند، و در عین حال جامعه جهانی باید به دنبال سازوکار‌هایی برای کنترل این فناوری مرگبار باشد، پیش از آنکه به مسابقه‌ای بی‌پایان و پرخطر بدل شود.