ایران، در آستانه فلاکت آبی | منابع آبی کشور دیگر قابل بازیابی نیست | تبخیر ۶ برابر بارش است ،یعنی آب پشت سد در معرض نابودیست

رویداد۲۴| عرفان بیوک نژاد- بحران آب در تهران و سایر نقاط جدی است، اما درباره علت این موضوع دلایل مختلفی عنوان می‌شود؛ ترکیبی از عوامل اقلیمی، جهانی و داخلی. با این حال اکثر متخصصان به هدر رفت آب شیرین در بخش کشاورزی به عنوان دلیل اصلی این بحران اشاره می‌کنند.

رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با هشدار نسبت به تشدید بحران آب در کشور می‌گوید ایران در شرایط حساسی قرار دارد و اگر سیاست‌های کلان کشور در حوزه مدیریت منابع آب و اقلیم تغییر نکند، در آینده نزدیک با «فلاکت آبی» مواجه خواهد شد.

تغییر اقلیم یا سوءمدیریت؟ هر دو

احد وظیفه در گفت‌و‌گو با رویداد۲۴ با بیان اینکه وضعیت فعلی منابع آبی کشور حاصل ترکیبی از عوامل جهانی و داخلی است، گفت: «بدون تردید تغییر اقلیم در مقیاس جهانی تأثیر زیادی بر الگو‌های بارش و دمای کشور داشته، اما تصمیمات مدیریتی در داخل کشور، از سطوح کلان تا محلی، نیز نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در وضعیت امروز دارند.»

وظیفه می‌گوید کاهش بارش‌ها ناشی از تغییرات اقلیمی تنها بخشی از مشکل است. اما تصمیمات نادرست دهه‌های گذشته، از توسعه کشاورزی تا سدسازی بی‌رویه و رشد جمعیت، بحران امروز را تشدید کرده است.

او به نمونه دریاچه ارومیه اشاره کرده و می‌گوید: «از دهه‌ها پیش، بارش کشور به‌طور میانگین سالانه یک میلی‌متر کم شده — از ۲۵۰ میلی‌متر به حدود ۲۰۰ میلی‌متر. اما در کنار این افت، گسترش سطح زیرکشت، تغییر کاربری‌ها و رشد جمعیت در اطراف این دریاچه، موجب شده فشار مضاعفی به منابع آبی وارد شود. بنابراین، هر دو عامل یعنی کاهش نزولات آسمانی و مدیریت نادرست، همزمان در بحران ارومیه نقش داشته‌اند.»

بیشتر بخوانید:

۹۰ میلیون ایرانی در کشوری با ظرفیت ۶۰ میلیون زندگی می‌کنند | برای حل بحران آب، نیازمند تحولاتی در ابعاد انقلاب ۵۷ هستیم | ارتش هم باید وارد عمل شود

اگر بحران آب ادامه یابد، ایران قبل از حمله خارجی فرو می‌پاشد | مدیریت آب کشاورزی، ۲ میلیون نفر را بیکار می‌کند، اما کشور را نجات خواهد داد

سدسازی در ایران راهکار بوده یا بحران‌ساز؟

به گفته او، سدسازی در ایران بی‌ضابطه بوده است:«ما سالانه فقط ۲۰۰ میلی‌متر بارش داریم، اما تبخیرمان ۱۳۵۰ میلی‌متر است — بیش از شش برابر. هر آبی که پشت سد بماند، در معرض نابودی است.»

او در ادامه افزود: «سدسازی در این شرایط تنها زمانی مفید است که بتواند در راستای تعادل طبیعی منابع عمل کند. اما زمانی که سد‌ها مانع از رسیدن آب به مقصد طبیعی خود می‌شوند – چه دریاچه‌ها و چه تالاب‌های داخلی – عملاً آن اکوسیستم را از دریافت حقابه‌اش محروم می‌کنیم. نمونه‌های آشکار آن را در خشک شدن دریاچه بختگان، تالاب گاوخونی، تالاب نمک قم و البته ارومیه می‌بینیم.»

رئیس مرکز ملی خشکسالی با هشدار نسبت به آینده نزدیک گفت: «متأسفانه ما در دو سه دهه اخیر با افزایش شتاب در روند تخریب منابع طبیعی و کاهش منابع آبی مواجه بوده‌ایم. اگر به روند گرمایش جهانی نگاه کنیم، از ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۰، دمای جهانی حدود نیم درجه افزایش یافته، در حالی که در دوره‌های قبل از آن، این افزایش حدود دو یا سه دهم درجه بوده و گاهی هم وقفه‌هایی در افزایش دیده می‌شد.»

او ادامه داد: «این داده‌ها نشان می‌دهد که غلظت گاز‌های گلخانه‌ای در جهان افزایش یافته و به تبع آن، گرمایش زمین هم سرعت بیشتری گرفته است. هم‌زمان، ما با خشکسالی‌هایی مواجه هستیم که نه فقط در ایران و منطقه، بلکه در سطح جهانی با شدت و فراوانی بیشتری نسبت به گذشته رخ می‌دهند.»

چاره چیست؟ استفاده از انرژی پاک و اصلاح کشاورزی

وظیفه در تشریح راهکار‌های مقابله با بحران آب و سازگاری با تغییر اقلیم گفت: «یکی از پایه‌ای‌ترین مسیر‌های اصلاح، حرکت به سمت استفاده از انرژی‌های نو مانند خورشیدی و بادی است. این موضوع در دنیا به‌عنوان پایه اصلی سیاست‌های سازگاری با اقلیم شناخته می‌شود.»

او همچنین به ضرورت بازنگری اساسی در حوزه کشاورزی اشاره کرد و گفت: «هم نوع محصول باید متناسب با اقلیم هر منطقه تعیین شود.

وظیفه می‌گوید: «۳۰ درصد تولید کشاورزی کشور هدر می‌رود — یعنی هدر رفت همان میزان آب.»

او با لحنی هشدار آمیز اضافه کرده: «اگر سیاست‌های فعلی تغییر نکند و برنامه‌ریزی علمی و واقع‌گرایانه صورت نگیرد، آینده‌ای نگران‌کننده در انتظار ما خواهد بود. سابقه نداشته که جمعیتی مانند تهران تا این حد در معرض تهدید کم‌آبی و خشکسالی باشد. اگر اقدامات جدی صورت نگیرد، این وضعیت در سال‌های آینده شدیدتر و گسترده‌تر خواهد شد.»

آیا ایران در معرض فلاکت آبی است؟

در پایان گفت‌و‌گو، او مفهوم «ورشکستگی آبی» را توضیح می‌دهد: بحران آب موقتی است. اگر این وضعیت ادامه یابد، اول کشاورزی آسیب می‌بیند، بعد طبیعت و اکوسیستم‌ها تخریب می‌شوند، سپس اثرات اقتصادی و اجتماعی خود را در قالب مهاجرت‌های اقلیمی و نابودی معیشت‌ها نشان می‌دهد.

او می‌گوید: ورشکستگی یا فلاکت آبی یعنی رسیدن به نقطه‌ای که منابع دیگر قابل بازیابی نیستند. متأسفانه نشانه‌های این مرحله را در برخی مناطق ایران می‌بینیم.