دماوند؛ اسطوره جاودان یا تهدید پنهان؟ | روایت علمی و سیاسی از یک شایعه داغ
رویداد۲۴| در روزهای اخیر انتشار شایعاتی درباره فعال شدن آتشفشان دماوند و احتمال فوران آن، موجی از نگرانی در شبکههای اجتماعی ایجاد کرده است. برخی کاربران از «لرزشهای غیرعادی» و حتی «بوی گوگرد در منطقه» سخن گفتند، اما کارشناسان زمینشناسی این اخبار را بیش از آنکه علمی بدانند، نوعی بزرگنمایی رسانهای ارزیابی میکنند.
دماوند؛ کوهی در افسانه و سیاست
دماوند تنها یک کوه مرتفع نیست؛ نماد ملی و فرهنگی ایران است که از فردوسی تا نیما دربارهاش گفتهاند. همین جایگاه نمادین باعث میشود هر خبر درباره دماوند با حساسیت ویژه دنبال شود. در روزهای اخیر، برخی رسانهها و کاربران فضای مجازی مدعی شدند «آتشفشان دماوند دوباره بیدار شده است»؛ خبری که به سرعت در میان مردم پخش شد و گمانه «خطر برای تهران» را هم ایجاد کرد.
ماجرا از جایی شروع شد که علی شادلو، کارشناس گردشگری و میراث فرهنگی ایران، تصاویری از خروج توده عظیم بخار را از قله دماوند را در شبکه اجتماعی اینستاگرام منتشر کرد و نوشت: «آتشفشان دماوند اگر فعال نشده، اما حتما شوخیش گرفته، نگرفته؟ شاید هزاران تلقی اسطورهای میشد از این اتفاق اقلیمی داشت. اما من خودم و شما را به سکوت و مشاهده دعوت میکنم.»
کارشناسان چه میگویند؟
تصاویر منتشر شده نگرانیهایی را ایجاد کرد، اما کارشناسان علوم زمین معتقدند دماوند یک آتشفشان «خوابیده، اما نیمهفعال» است. آخرین فوران شناختهشده آن حدود ۷۳۰۰ سال پیش رخ داده و از آن زمان تاکنون تنها نشانههایی مثل خروج گازهای گوگردی و چشمههای آب گرم اطراف، فعالیتهای زیرزمینی آن را یادآوری میکنند. به گفته محققان، چنین نشانههایی لزوماً به معنای فوران قریبالوقوع نیست.
دکتر مهدی زارع، استاد زمینشناسی تاکید کرده دماوند هنوز یک آتشفشان «نیمهفعال» است و خروج گاز شامل بخار آب و گازهای گوگردی، فرومرولیک و کربنیک، نشانهای از فعالیت طبیعی در اعماق زمین است، نه فوران قریبالوقوع.
پرویز هزارخانی، زمین شناس نیز میگوید این پدیده مشابه چشمههای آبگرم اطراف مثل لاریجان است و هیچ خطری در حال حاضر وجود ندارد.
زلزلهها و شایعهها
بخشی از گمانهزنیها پس از وقوع چند زلزله خفیف در اطراف بومهن و رودهن شدت گرفت. برخی این لرزشها را به فعالیت دماوند نسبت دادند. اما پژوهشگران میگویند زلزلههای اخیر بیشتر به دلیل گسلهای فعال منطقه البرز بوده و هیچ ارتباط مستقیمی با دماوند نداشته است.
بیشتر بخوانید: دلیل این حجم زیاد بخار بر فراز قله دماوند چیست؟
با این حال سناریوی «فوران احتمالی» موضوعی است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. دماوند در فاصله حدود ۷۰ کیلومتری تهران قرار دارد و در صورت فوران بزرگ، میتواند تأثیرات گستردهای بر زندگی میلیونها نفر داشته باشد؛ از انتشار خاکستر آتشفشانی تا آسیب به زیرساختهای حیاتی. همین مسئله است که سبب میشود شایعهها به سرعت جدی گرفته شوند.
واکنش توییتر فارسی
شایعات اخیر، اما کاربران فضای مجازی را حسابی به وجد آورد و شاهد واکنشهای بسیاری بودیم که برخی از آنها قابل توجه است. مثلا علیاکبر رائفیپور در توییتر نوشت: «دود سفید دماوند و برداشتهای آخرالزمانی یهودیان!
صهیونیستها دود برآمده از دل کوه دماوند را نشانه آزاد شدن فرشتهای سرکش میدانند که در اساطیر باستانی ایران با ضحاک مقایسه شده است.
مکاشفه ۹:۱۱: «فرشتهای مرتد در چاه عمیق به نام ابادّون زندانی شده و در آخرالزمان آزاد خواهد شد.»
دانیال ۱۰:۱۳–۱۴: «اما روح شاهنشاهی پارس با من مخالفت کرد و من تا رسیدن میکائیل، یکی از رؤسای بزرگ، نزد او ماندم… اکنون آمدهام تا تو را آگاه کنم از آنچه برای قوم تو اتفاق خواهد افتاد.»
گفتنی است در تلمود و متون کابالیستی این فرشته «دوبیئیل» نامیده شده است و به خاطر شباهت با داستان ضحاک و مقدس بودن قله دماوند برای کابالیستها، توجه صهیونیستها را جلب نموده و در حال داستان سرایی برای شیطانی نامیدن ایران و لزوم برخورد با این دشمن در میان قشر مذهبی شان هستند!»
بهرام پارسایی، نماینده سابق مجلس نیز نوشت: «شکوه دماوند زندان ضحاک
همه سوی لشکر آفریدون شدند
ز نیرنگ ضحاک بیرون شدند
بیآورد ضحاک را، چون نوند
به کوه دماوند کردش به بند
به کوه اندرون تنگ جایش گزید
نگه کرد غاری بنش ناپدید
فرو بست دستش بر آن کوه باز
بدان تا بماند به سختی دراز
از او نام ضحاک، چون خاک شد
جهان از بد او همه پاک شد»
دماوند زیر ذرهبین؛ شایعات، هشدارها و واقعیت علمی
با وجود اینکه شواهد علمی نشان میدهند دماوند هنوز یک آتشفشان نیمهفعال است و فوران قریبالوقوع محتمل نیست، شایعات اخیر اهمیت دو نکته را برجسته میکند: اول، حساسیت بالای جامعه و رسانهها نسبت به هر تغییر کوچک طبیعی در منطقهای استراتژیک و پرجمعیت؛ دوم، ضرورت پایش مستمر و اطلاعرسانی شفاف از سوی مقامات و کارشناسان.
اهمیت دماوند به عنوان یک نماد ملی برای ایرانیان به اندازهای است که اشاره به هرگونه فعالیت غیرعادی در آن، حتی اگر علمی نباشد، میتواند بازتاب گستردهای در افکار عمومی، گردشگری و سیاست ایجاد کند. ضعف در شبکههای پایش و نبود اطلاعرسانی دقیق، هر خبر یا تصویر از بخار و گاز را به «داستانی آخرالزمانی» تبدیل میکند که نگرانیها را تشدید میکند.
کارشناسان تأکید دارند تنها راه جلوگیری از بزرگنمایی و هشدارهای غیرعلمی، توسعه سامانههای لرزهسنج و گازسنج دقیق، رصد مستمر فعالیتهای زیرزمینی و ارائه اطلاعات به موقع به مردم است. به این ترتیب، میتوان هم افسانهها را از واقعیت تفکیک کرد و هم آمادگی جامعه و مسئولان برای مواجهه با هر وضعیت غیرمنتظره افزایش یافت.
در نهایت، دماوند در ظاهر آرام است، اما پیام شایعات اخیر روشن است: در منطقهای با جمعیت بالا و زیرساختهای حساس، حتی احتمال کم خطر فوران نیز میتواند به یک چالش جدی برای مدیریت بحران و دیپلماسی محیط زیستی تبدیل شود.
فعلا گرسنه های بیت المال بلایی سر این مرز و بوم آورده اند که صدتا آتشفشان فعال هم باعث چنین خرابی و خسارت نمیشود 
