پاسخ به ۴ سوال مهم درباره آتشسوزی جنگل الیت مرزن آباد
رویداد۲۴| آتشسوزی در بخشی از جنگلهای تاریخی هیرکانی در منطقه الیت چالوس همچنان فعال است، عملیات اطفاء با استفاده از بالگرد و نیروهای تخصصی ادامه دارد. گزارشها در مورد وضعیت منطقه و گستردگی آتش ضد و نقیض است اما مسئولان اعلام کردهاند که با وجود گستردگی دود و سختگذر بودن منطقه، شمار نیروها و تجهیزات کافی است و از مردم خواستهاند از حضور در محل حادثه خودداری کنند.
آتشسوزی اصلی در روزهای اخیر در عرصههای جنگلی روستای «الیت» در بخش مرزنآباد چالوس رخ داده است که منطقهای مرتفع، صخرهای و صعبالعبور در دل جنگلهای هیرکانی محسوب میشود.
کارشناسان میگویند که این حریق در دو مرحله رخ داده است؛ مرحله نخست حدود ۱۰ آبان شروع شده و پس از چند روز تلاش نیروهای امدادی مهار شده، اما مرحله دوم از اوایل هفته جاری از سر گرفته شده و اکنون شش روز است که ادامه دارد. اما مقامات مسئول میگویند این دور حریق ارتباطی با هم ندارند.
یونس رستمی، استاندار مازندران به خبرگزاری ایرنا گفته است که برای مهار آتش گستردهترین عملیات هوایی سالهای اخیر در جنگلهای چالوس در حال انجام است.
به گفته وی این عملیات شامل بهکارگیری هواپیمای ایلوشن و چند فروند بالگرد برای آبپاشی روی کانونهای فعال حریق میشود، با وجود این بهدلیل شیب تند، پوشش انبوه جنگل و وزش باد، بخشهایی از آتش همچنان شعلهور است.
این در حالی است که پیشتر محسن مرادی، فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری غرب مازندران گفت: «از همان روزهای نخست وقوع آتش سوزی در جنگل الیت چالوس، از تهران درخواست بالگرد شد اما با توجه به گسترده نبودن سطح آتش سوزی، بالگردی به منطقه اعزام نشد.»
جمعه شب محمد جعفر قائم پناه معاون اجرایی رئیس جمهوری در توئیتی نوشت: «آتش در الیتِ چالوس مهار نمیشود. بدلیل ناکامی تجهیزات داخلی کمک خارجی درخواست کرده ایم.»
آتشسوزی کی شروع شد؟
در رسانهها مطرح است که این آتشسوزی یک ماه است ادامه دارد اما مقامات مسئول این ادعا را رد می کنند.
مهرداد خزائیپول، مدیر منابع طبیعی استان مازندران – منطقه نوشهر، در گفتوگو با رکنا در این رابطه گفت: «آتشسوزی اخیر به مدت یک ماه ادامه نداشته است. ما دو حادثهی جداگانه داشتیم. آتشسوزی نخست حدود سه تا چهار روز ادامه داشت و با تلاش نیروهای ما بهطور کامل مهار شد؛ به نحوی که پس از اتمام عملیات، اهالی محلی نیز ضمن قدردانی، تأیید کردند که حریق بهطور کامل خاموش شده است.»
او افزود: «اما از روز جمعه گذشته، در منطقهای کاملاً متفاوت و با فاصله از محل حادثه نخست، آتشسوزی جدیدی رخ داد. برخی افراد ادعا میکنند این آتش از محل قبلی برگشته و از طریق بستر رودخانه به این ناحیه رسیده است؛ موضوعی که از نظر کارشناسی بسیار بعید به نظر میرسد و هنوز برای ما جای سؤال دارد که چنین اتفاقی چگونه ممکن است.»
به گفته این مقام مسئول در آتشسوزی دوم، بخش عمدهای از حریق در میان صخرهها و اراضی با شیب بسیار زیاد – بیش از ۸۰ درصد – رخ داده است. این منطقه تقریباً تماماً صخرهای است و حجم لاشبرگها نیز در برخی نقاط به بیش از یک متر میرسد. در چنین شرایطی حتی دسترسی نیروهای حرفهای و صخرهنوردان نیز دشوار، و در بسیاری موارد غیرممکن میشود. همین ناهمواریها و صعبالعبور بودن منطقه، روند عملیات را پیچیده کرده است.
او درباره عملیات اطفاء آتش اظهار کرد: «امروز ساعت هشت صبح، هواپیمای آبپاش در منطقه مستقر شد و مأموریت آبپاشی را انجام داد و قرار است دوباره بازگردد. همچنین پنج فروند بالگرد نیز در منطقه فعالیت میکنند. با توجه به شرایط کوهستانی و سختگذر بودن عرصههای درگیر، فعلاً تنها راه مؤثر استفاده از بالگردها و هواپیماست. پس از مهار خط آتش، امکان ورود نیروهای زمینی بیشتر فراهم خواهد شد.»
علت آتش سوزی چه بود؟
مدیر منابع طبیعی مازندران- منطقه نوشهر با اشاره به ماهیت و علت آتشسوزی توضیح داد: «گسترش آتشسوزی عمدتاً از طریق آتش گرفتن لاشبرگها رخ میدهد و به دلیل شیب زیاد و حجم زیاد درختان شکسته و خشکِ افتاده در عرصه، این آتش بهصورت سطحی حرکت میکند. برخی از این درختان خشک، متعلق به ده تا پانزده سال گذشتهاند که اکنون بهعنوان سوخت در مسیر آتش قرار گرفتهاند. میزان درختان درگیر نیز محدود است. علت اصلی شروع حریق، انسانی بوده است؛ احتمال دارد شکارچیان، افراد متخلف یا حفاران غیرمجاز در ایجاد آن نقش داشته باشند. هنوز عامل دقیق شناسایی نشده، اما روشن است که آتشسوزی بهطور طبیعی رخ نداده است.»
با وجود اینکه این مقام مسئول ادعا میکند تعداد درختان درگیر محدود است اما تصاویر و گزارشهای منتشر شده این ادعا را تائید نمی کند و ناشن می دهد بخش وسیعی از جنگل و درختان درگیر آتش هستند.
میزان خسارت چقدر است؟
او درباره میزان خسارت و آسیب به محیط زیست و منابع طبیعی منطقه گفت: «مساحت درگیر حریق حدود هفت هکتار است و آن هم بهصورت لکهای. باید تأکید کنم وقتی گفته میشود جنگل آتش گرفته، مردم تصور میکنند کل جنگل در حال نابودی است؛ در حالی که چنین برداشتی غلط است. درختان سرپا در حال سوختن نیستند و بخش عمده موارد مربوط به درختان خشک و توخالی است که حالت دودکشمانند پیدا میکنند. انتشار تصاویر در فضای مجازی گاهی باعث این سوءبرداشت شده که بخش بزرگی از جنگل نابود شده، در صورتی که چنین نیست. جنگلهای هیرکانی اصولاً آتشسوزی تاجی ندارند و آنچه میسوزد، تنههای خشک و لاشبرگهای کف جنگل است. این موضوع باید برای مردم روشن شود تا نگرانیهای غیرواقعی ایجاد نشود.»
لازم به توضیح است که این اظهار نظر مدیرمنابع طبیعی منطقه نوشهر نیاز به بررسی کارشناسی دارد.
او درباره گونههای درگیر آتش نیز اظهار کرد: «در مورد آسیب به گونههای جانوری، اظهار نظر با سازمان محیط زیست است زیرا متولی این بخش آنها هستند. اما درباره گونههای گیاهی، بیشتر درختان خشک و افتاده بلوط دچار آتشسوزی شدهاند و درختان راش کمتر درگیر هستند. حدود ۹۰ درصد بخشهای سوخته مربوط به بلوطهای خشک و افتاده است و این بدان معنا نیست که درختان سرپا دچار نابودی شده باشند. آتشسوزی سطحی باعث ایجاد دود میشود و درختان زنده معمولاً آسیب جدی نمیبینند، چراکه در حال حاضر در دوره خواب قرار دارند.»
مدیر منابع طبیعی مازندران – منطقه نوشهر در ادامه توضیحات خود افزود: «تمام گونههای گیاهی که اکنون در حالت خواب زمستانی قرار دارند، پس از پایان فصل سرد و از ابتدای فروردینماه، مجدداً جوانه خواهند زد و به چرخه طبیعی بازمیگردند. آتشسوزیهای مشابه در سالهای گذشته نیز در جنگلها رخ داده و تجربه ما نشان میدهد که در جنگلهای هیرکانی تقریباً هیچگاه آتشسوزی تاجی – که منجر به نابودی کامل درختان سرپا و زنده شود – رخ نمیدهد. بنابراین نگرانیهایی مبنی بر نابودی گسترده پوشش گیاهی با واقعیت تطابق ندارد.»
آتش کی خاموش میشود؟
او درباره زمان احتمالی خاموش شدن کامل آتش گفت: «پیشبینی زمان دقیق پایان عملیات امکانپذیر نیست و به شرایط حرکت خط آتش بستگی دارد. در برخی مناطق حریق به رودخانه رسیده و بهطور کامل خاموش شده است، اما در بخشهایی دیگر – بهویژه دامنههایی که درختان خشک در آن افتادهاند – آتش همچنان فعال است و حتی سه تا چهار کانون جدید ایجاد شده است. با توجه به اینکه طبق پیشبینیها در ده روز آینده بارندگی نخواهیم داشت، نمیتوان زمان مشخصی برای خاموشی کامل اعلام کرد. باید در نظر داشت که ۹۰ درصد خاموشی آتش در جنگلهای هیرکانی پس از نخستین بارندگی بزرگ رخ میدهد و در آن زمان، لاشبرگها و تنههای دودکننده بهطور طبیعی سرد و خاموش میشوند.»
او تاکید کرد: «با وجود نبود بارش در روزهای آینده، تمامی نیروها در حالت آمادهباش کامل هستند و در صورت نیاز، بلافاصله نیروهای بیشتری اعزام خواهد شد. اما در حال حاضر نیروی کافی در منطقه داریم و ضرورتی برای اعزام گسترده نیروهای جدید وجود ندارد. درخواست ما از مردم این است که بدون هماهنگی و صرفاً از روی احساسات، از استانهای دیگر به سمت شمال کشور حرکت نکنند؛ زیرا نهتنها کمک موثری نخواهد بود، بلکه احتمال دارد موجب خطرات جانی شود. هر زمان که نیاز واقعی به حضور نیروهای داوطلب باشد، رسماً اعلام خواهیم کرد. اکنون نیروهای تازهنفس در منطقه حضور دارند و آمادهاند تا جایگزین گروههایی شوند که طی دو روز گذشته در عملیات حضور مستمر داشتهاند.»
اهمیت جنگلهای هیرکانی
جنگلهای هیرکانی (یا جنگلهای هیرکانی خزری) نوار سبزی هستند که حدود ۸۵۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر در امتداد سواحل جنوبی دریای خزر، از گلستان تا گیلان و اردبیل و بخشی از شمال خراسان امتداد دارند.
این جنگلها در ایران و جمهوری آذربایجان گسترده شدهاند و بهعنوان «جنگلهای پهنبرگ باستانی» شناخته میشوند که قدمتشان به ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قبل میرسد؛ زمانی که این نوع جنگلها بخش بزرگی از ناحیهی معتدل شمالی زمین را پوشانده بودند.
یونسکو در سال ۲۰۱۹ بخشهایی از جنگلهای هیرکانی در ایران را با مساحت حدود ۱۲۹هزار هکتار بهعنوان میراث طبیعی جهان ثبت کرد.
در پرونده ثبت این جنگلها به «تنوع فلورستیک بینظیر» جنگل هیرکانی اشاره شده است. بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی، حدود ۱۸۰ گونه پرنده و دهها گونه پستاندار، از جمله پلنگ ایرانی، خرس قهوهای و گربه وحشی در این اکوسیستم زیست میکنند.
به گفته کارشناسان، این جنگلها مانند یک «موزه طبیعی زنده» هستند. بازماندهای از جنگلهای دوران سوم زمینشناسی که از عصر یخبندان جان سالم بهدر بردهاند و امروز در برابر فشارهای انسانی مثل تغییر کاربری، جادهکشی، بهرهبرداری بیرویه از چوب و اکنون آتشسوزیهای مکرر شکننده شدهاند.
علفهای خشک پای درختان جنگل آتیش گرفته تا به امروز صدها هزار بار این اتفاق در طبیعت افتاده نه کسی باعثش نه کسی میتونه ازش جلوگیری کنه
به طبیعت احترام بگذاریم چرخه طبیعت همینه تا علفهای خشک آتش نگیره نهالهای جوان و علفهای تازه نمیتونن از زیر اونها در بیان و رشد کنن