باخت مصلحت اندیشی به رقابتهای جهانی؛ از حذف «علت مرگ: نامعلوم» تا درخشش «یک تصادف ساده»
رویداد۲۴| آکادمی اسکار بهصورت رسمی فهرست آثار اولیه نامزد شده در بخشهای مختلف نود و هشتمین دوره جوایز اسکار را منتشر کرد. این اعلام شامل بخش فیلم بلند بینالمللی نیز میشود، جایی که نام «یک تصادف ساده» از فرانسه و ساخته جعفر پناهی، کارگردان مطرح ایرانی، دیده میشود.
فیلم «یک تصادف ساده» پیشتر نیز توانسته بود توجه رسانهها و داوران جشنوارههای بینالمللی را جلب کند و نامزد دریافت چهار جایزه گلدن گلوب در شاخههای بهترین فیلم غیرانگلیسیزبان، بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه شده بود. داستان فیلم حول محور مردی میچرخد که گمان میکند شکنجهگر سابق خود را یافته است و او را ربوده تا زنده به گور کند، اما ناگهان در هویت او دچار تردید میشود و برای رسیدن به حقیقت به دنبال تایید همبندان سابق خود میرود.
این موفقیت جعفر پناهی، بار دیگر توانایی سینمای ایران در خلق آثاری جهانی و تاثیرگذار را به رخ میکشد، اما همزمان سایهای از چالشهای داخلی بر حضور بینالمللی سینمای ایران انداخته است.
حذف نماینده رسمی ایران
در کنار این موفقیت، خبری ناخوشایند برای سینمای ایران نیز منتشر شد؛ فیلم «علت مرگ: نامعلوم» به کارگردانی علی زرنگار که بهعنوان نماینده ایران برای رقابت در اسکار ۲۰۲۶ معرفی شده بود، از فهرست کوتاه آثار بینالمللی بازماند. این تصمیم، واکنش گسترده رسانهها و سینماگران ایرانی را به دنبال داشت و بار دیگر نشان داد که مسیر انتخاب نماینده ایران برای جوایز بینالمللی، علاوه بر شاخصهای هنری، تحت تأثیر پیچیدگیها و ملاحظات سیاسی داخلی است.
علت حذف؛ تحلیل سیاسی یا محدودیت بینالمللی؟
با وجود نقدهای ملایم اجتماعی و تصویرسازی واقعگرایانه از زندگی روزمره ایرانیان، «علت مرگ: نامعلوم» نتوانست نظر داوران اسکار را جلب کند. تحلیلگران سینما معتقدند که روند انتخاب این فیلم بیش از آنکه بر اساس شانس موفقیت بینالمللی باشد، تحت تأثیر ملاحظات داخلی و تلاش برای آرام کردن جریانهای اصولگرای سیاسی بوده است.
فیلم زرنگار نقد اجتماعی دارد، اما از ورود به مسائل حساس سیاسی و فرهنگی پرهیز میکند؛ ویژگیای که در فضای سیاستزده سینمای ایران، اهمیت زیادی دارد و میتواند انتخاب فیلم را بیش از شاخصههای هنری، تابع مصلحتهای داخلی کند.
رقابت داخلی؛ مصلحت بر شایستگی غلبه کرد
پیش از معرفی رسمی نماینده ایران، آثار شاخصی مانند «پیرپسر» و «زن و بچه» بهعنوان گزینههای اصلی مطرح بودند و از منظر هنری شانس بیشتری برای موفقیت در سطح جهانی داشتند. با این حال، حساسیتهای سیاسی و احتمال واکنش منفی طیفهای رادیکال سیاسی، هیئت انتخاب را به سمت فیلمی هدایت کرد که چالشآفرینی کمتری داشته باشد و از تنشهای داخلی جلوگیری کند.
کارشناسان سینما معتقدند این تصمیم نشان میدهد که سیاست و مصلحتگرایی میتواند حتی بر مسیر نمایندگی ایران در معتبرترین جشنوارههای جهانی اثرگذار باشد و گاهی شایستگی هنری در اولویت دوم قرار گیرد.
رقابت جهانی؛ شانس محدود و مسیر دشوار
از نظر بینالمللی، «علت مرگ: نامعلوم» با اکران محدود و حضور اندک در جشنوارههای معتبر، برخلاف رقبای خود از کشورهای فرانسه، تاجیکستان و کانادا، شانس کمی برای موفقیت داشت. فیلمهایی مانند «یک تصادف ساده» جعفر پناهی یا «خرگوش سیاه، خرگوش سفید» از شهرام مکری، با پشتوانه جوایز بینالمللی و حمایت گسترده رسانهها، راهیابی به فهرست کوتاه و رقابت جدی در اسکار را محتملتر کرده بودند.
این تفاوت، نشان میدهد که انتخاب نماینده ایران نه تنها متاثر از شاخصهای هنری، بلکه متاثر از محدودیتها و فرصتهای بینالمللی و سیاست داخلی است.
سینمای ایران و چالش نمایندگی بینالمللی
انتخاب و حذف نماینده ایران نمونهای روشن از تنش دیرینه میان استقلال کمیته انتخاب و فشارهای سیاسی داخلی است. سینماگران مطرحی همچون همایون اسعدیان بارها بر ضرورت استقلال هیئت انتخاب تأکید کردهاند، اما واقعیت این است که ملاحظات فرهنگی و سیاسی نقش تعیینکنندهای در انتخاب نماینده دارند.
به گفته برخی کارشناسان، این روند نه تنها فرصتهای بینالمللی را محدود میکند، بلکه تصویر واقعی و جسورانه سینمای ایران را به مخاطب جهانی تحریف میکند. اغلب فیلمهای انتخاب شده از نظر هنری قابل قبول هستند، اما از نظر جذابیت بینالمللی یا جسارت اجتماعی محدودیتهایی دارند که حضور مؤثر ایران در عرصه جهانی را کاهش میدهد.
نگاه نهایی؛ افتخار جهانی قربانی مصلحت داخلی؟
فیلم «علت مرگ: نامعلوم» نمونهای از مصلحتگرایی در سینمای ایران است؛ اثری که نقد اجتماعی ارائه میدهد، اما از پرداختن به مسائل جنجالی و ریشهای پرهیز میکند. این تصمیم نشان میدهد که حتی در عرصه بینالمللی، جهتدهی سیاسی داخلی میتواند موفقیت سینمای ایران را محدود کند و نماینده کشور در رقابتهای حساس جهانی عقب بماند.
این اتفاق بار دیگر بحث بر سر استقلال هیئت انتخاب و توازن میان سیاست و هنر در سینمای ایران را داغ کرده و پرسشهای جدی درباره آینده حضور ایران در جشنوارهها و رقابتهای جهانی مطرح میکند. واقعیت این است که سینمای ایران برای تحقق جایگاه واقعی خود در جهان، نیازمند ترکیبی از جسارت هنری، حضور قدرتمند در جشنوارههای بینالمللی و استقلال تصمیمگیری است.
