نقش نماهای سبز ساختمان در کیفیت فضای شهری
رویداد۲۴ فرزاد علیزاده، فعال محیط زیست و محبوبه قلی پور، کارشناس ارشد محیط زیست: از زمان آغاز پیدایش بشر، انسان‌ها ناچار بودند که از خود در برابر ناملایمات اقلیمی محافظت کنند. شواهد مربوط به خانه‌های عصر حجر مؤید این نکته است که انسان‌ها در گذر زمان، تغییراتی را در پلان محل سکونت خود ایجاد کرده‌اند. با انقلاب صنعتی، جمعیت شهرها نسبت به دوره‌های قبل گسترش یافت و مردم زیستگاه‌های خود را به سمت شکل‌گیری شهرهای بزرگ گسترش دادند.
با آغاز قرن بیستم که مصادف با افزایش ورود تکنولوژی‌های جدید ساختمانی بود، انسان‌ها با افزایش بی‌رویه مصرف انرژی مسبب ایجاد انواع آلودگی‌ها در فضاهای شهری خصوصاً در نقاط مرکزی شهرها و همچنین باعث به خطر انداختن سلامت زیستمندان شدند؛ چرا که از تأثیرات منفی صنعتی‌سازی بر روی محیط زیست شهری آگاهی نداشتند.
در قرن ۲۱ مردم کم‌کم به این آگاهی رسیدند که ایجاد معماری پایدار و سبز ضرورتی انکارناپذیر است. در دهه‌های اخیر با توجه به رشد روزافزون جمعیت، افزایش شهرنشینی، تبدیل فضاهای سبز به آسمان‌خراش‌ها و آلودگی محیط زیست، استفاده از بام‌ها و دیوارهای سبز در جهت ایجاد فضای سبز، رشد قابل توجهی داشته است.
گیاهان با از بین بردن آلاینده‌ها و به دام انداختن ذرات در برگ‌های خود و قابلیت تصفیه هوا در بهبود کیفیت هوا مؤثر می‌باشند. بنابراین بام سبز و دیوار سبز، یکی از راه‌حل‌های مدرن برای کاهش آلودگی هوای شهری می‌باشد. همچنین دیوارهای سبز با فواید گسترده اکولوژیکی و محیط زیستی و اجتماعی می‌تواند به عنوان یک فناوری مهم جهت ایجاد ساختمان پایدار ایفای نقش کند. همچنین استفاده از نمای سبز به عنوان یکی از زیرساخت‌های سبز شهری در ساختمان‌ها، پایداری و کارایی انرژی آنها را افزایش داده و در عین حال اثر منفی ساختمان بر محیط زیست را نیز کاهش می‌دهد.
بام سبز بامی است که مقدار یا تمامی سطح آن با پوشش گیاهی و خاک پوشانده شده است و با توجه به عمق کاشت، سیستم اجرایی و نوع گیاهان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود:
۱) سیستم متمرکز باغچه‌های سنتی روی بام که به ضخامت معقول و منطقی ۱۵۰-۴۰۰ میلیمتر از خاک برای رشد گیاهان بزرگ و یا چمن‌کاری‌های معمول نیاز دارند.
۲) سیستم گسترده این نوع بام سبز فقط شامل یک یا دو نوع گیاه و محیط کاشت کم عمق ۶۰-۲۰۰ میلیمتر می‌باشد.
۳) سیستم مدولار یا یا جعبه گیاه:
در این سیستم گیاهان در جعبه‌های مخصوصی که تمام یا بیشتر بام سبز را می‌پوشاند، کشت می‌شوند.
بام‌های سبز می‌توانند به دو روش (جذب CO2 و کاهش نیاز به انرژی برای سرد کردن ساختمان و در نهایت کاهش دمای شهر) نقش مهمی در کاهش دی‌اکسید کربن موجود در جو داشته باشند.
نتایج بررسی‌ها نشان داده که از میان فواید این فناوری نوظهور، کاهش مصرف انرژی اصلی‌ترین منفعت استفاده از این فناوری می‌باشد. در واقع با پوشاندن ساختمان توسط نمای سبز، از رسیدن گرما به داخل ساختمان در تابستان جلوگیری می‌شود و همچنین تأثیرات مفیدی بر عایق‌بندی ساختمان می‌گذارد. از آنجایی که یکی از ویژگی‌های دیوار سبز تبخیر و تعرق گیاهان است، از این رو به واسطه استفاده از دیوارهای سبز دمای سطح دیوار بین ۱-۲ درجه در نمای شمالی و بین ۶-۷ درجه در نمای غربی کاهش می‌یابد. ضمنا پوشش‌های گیاهی قادر به ایجاد تغییر در شرایط محیطی پیرامون از جمله بر میزان دما و رطوبت در فضای میانی پوشش سبز و نمای ساختمان می‌باشند. یکی از شیوه‌های افزایش بازدهی انرژی در یک ساختمان ممانعت از برخورد باد به جداره‌های ساختمان می‌باشد، از این رو لایه گیاه به عنوان حائل از حرکت باد در طول نمای ساختمان محافظت می‌کند. همچنین دیوارهای سبز فواید محیط زیستی گسترده را نیز به همراه دارند که می‌توان با جایگذاری مناسب آنها در فضاهای شهری از افزایش دمای شهر و غلظت آلاینده‌ها جلوگیری نمود و سبب کاهش اثرات جزایر گرمای شهری شد. از دیگر فواید این فناوری، نتایج مثبت آکوستیکی به واسطه کاربرد دیوار سبز می‌باشد، به طوری که کاربرد دیوارهای سبز سبب کاهش اثرات صداهای مزاحم تا ۳۰ دسی بل خواهد شد.
از منظری دیگر، از آنجا که انسان امروزی به دلیل قرارگیری در شهرهای آلوده و مصنوعی گرفتار شده، نماهای سبز و خصوصاً بام سبز یک عامل مهم در پیوند انسان با طبیعت می‌باشد که می‌تواند تا حد زیادی در سلامت جسم و روان مردم نقش داشته باشد. همچنین به دلیل اینکه محیط بام سبز از نظر آلودگی صوتی و هوا، نسبت به برخی نقاط دیگر شهر سالم‌تر می‌باشد، لذا برای کودکان و سالمندان به دلیل سخت بودن دسترسی به فضاهای سبز و در دسترس نبودن آن، این بام‌ها می‌توانند بخش اعظم نیازهای یک مجتمع مسكونی را نیز پاسخگو باشند.
جامعه جهانی نیازمند مشارکت همگانی برای کاهش آلاینده‌های محیطی است. معماری نیز باید ضمن کاهش آلودگی محیط زیست عناصر خود را در جهت اهداف توسعه پایدار هماهنگ سازد. نمای سبز به عنوان یک عنصر پایدار یکی از راه‌حل‌هایی است که موجب کاهش مصرف انرژی، کاهش هزینه‌های مصرفی، ایجاد زیبایی طبیعی، بهبود کیفیت آب و هوا و کاهش اثر جزیره گرمایی می‌شود. فناوری نمای سبز در جهان در مسیر پیشرفت بوده و هر روز پروژه‌های نوین و متفاوتی در این زمینه توسط طراحان اجرا می‌شود. این در حالی است که در کشور ما، هنوز به درستی از پتانسیل چنین نماهایی استفاده نشده و به عنوان یک جزء استاندارد در ساختمان‌ها پذیرفته نیست. بنابراین لازم است تا تحقیقات بیشتری برای ارتقای کیفیت معماری در جهت حفظ و حراست از محیط زیست انجام گرفته و از قابلیت‌های آن در ایجاد یک معماری پایدار بهره‌برداری شود. به عنوان مثال شهرداری‌ها می‌توانند الزاماتی را در خصوص به کارگیری نماهای سبز در ساختمان‌ها با توجه به اقلیم منطقه در نظر بگیرند. همچنین می‌توانند برای ساختمانهایی که از فناوری مذکور به درستی بهره گرفته اند، امتیازاتی را قائل شوند. هزینه ایجاد بام سبز در کشور ما به دلیل نو بودن فناوری ساخت آن بسیار بالاست و یکی از موانع گسترش بام‌های سبز همین است. در جهت کاهش هزینه ایجاد بام سبز می‌توان فناوری ساخت لایه‌ها را به کشور وارد نمود و یا هزینه های گمرکی را برای ورود لایه‌ها از شرکت‌های خارجی که تمایل به همکاری در این زمینه دارند، کاهش داد. همچنین راه‌اندازی دوره‌های تخصصی و واحدهای درسی در زمینه فناوری نماهای سبز و تخصیص کمک‌های دولتی و یا مشوقها جهت ایجاد این فناوری مدرن برای مدت زمانی محدود می‌تواند در توسعه بیشتر آن مؤثر باشد. بدیهی است کاهش هزینه ساخت با رواج استفاده از آن، همچنین کسب تجربه و استفاده از متریال بومی و تولید داخلی دور از تصور نیست. به یاد داشته باشیم که پیوند با طبیعت، هم التیام‌بخش آلام ماست و هم کتابی است برای شناخت بهتر آفریدگارمان که به قول سعدی:
برگ درختان سبز در نظر هوشیار
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار
