ابراهیم رئیسی در نشست ریاض پای چه بیانیه‌ای را امضا کرده است؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: نشست اضطراری یک‌روزه سران کشور‌های عربی و اسلامی برای مذاکره درباره وضعیت غزه در ریاض با حضور نمایندگان ۵۷ کشور از جمله رئیس جمهور ایران، سوریه و قطر به پایان رسید. پیش از این نشست قرار بود عربستان میزبان دو نشست مجزا یعنی نشست اتحادیه عرب و سازمان همکاری‌های اسلامی باشد، اما به طور ناگهانی این تصمیم تغییر کرد و قرار شد این دو نشست در یک نشست اضطراری درباره غزه ادغام شوند.

گفته می‌شود دلیل ادغام این دو نشست، اختلاف نظر بین کشور‌های عرب درباره موضوع غزه بوده است. ظاهرا همه کشور‌ها حاضر به امضای یک بیانیه پایانی با موضوع توقف عبور جنگنده‌ها و ادوات جنگی اسرائیل از حریم هوایی کشور‌های عربی و توقف استفاده از پایگاه‌های آمریکا در برخی کشور‌های عربی برای کمک به اسرائیل نبوده‌اند.

آنچه جالب توجه است تضاد منافعی است که در بیانیه مشترک پایانی نشست اضطراری به چشم می‌خورد و نماینده ایران در این نشست یعنی رئیس جمهور پای این بیانیه را امضا کرده است. رویداد۲۴ متن کامل بیانیه پایانی نشست اضطراری غزه را در ۳۴ بند خلاصه کرده است. اهم موضوعات مورد تاکید در بیانیه پایانی نشست اضطراری غزه در ریاض به شرح زیر است:

۱. محکومیت تجاوزات وحشیانه اسرائیل به مردم فلسطین در نوار غزه و کرانه باختری

۲. تاکید بر توقف اقدامات غیرقانونی اسرائیل

۳. تشکر از «خادم حرمین شریفین، ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه پادشاهی عربستان سعودی، و والاحضرت شاهزاده محمد بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، ولیعهد و نخست وزیر، برای محبت و مهمان‌نوازی آن‌ها

۴. تاکید بر تمامی قطعنامه‌های سازمان همکاری اسلامی (OIC) و اتحادیه عرب در مورد آرمان فلسطین

۵. تاکید بر تمام قطعنامه‌های سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی در مورد آرمان فلسطین، اشغالگری اسرائیل و تجاوز به حق آزادی و استقلال ملت فلسطین

۶. تاکید چندباره بر حق بازگشت فلسطین به اراضی اشغال شده ورای مرز‌های سال ۱۹۶۷ و حق تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها و زندگی آن‌ها در مرز‌های تعیین شده قبل از چهارم ژوئن ۱۹۶۷ با پایتختی قدس شریف

۷. تاکید چندباره بر صلح عادلانه، پایدار و همه جانبه بر اساس راه حل دو کشوری و پایان دادن به اشغالگری اسرائیل

۸. تاکید مکرر بر لزوم پذیرش صلح مبتنی بر قطعنامه‌های بین‌المللی و ابتکار صلح عربی سال ۲۰۰۲

۹. تاکید بر لزوم راه‌اندازی فرآیند صلح مبتنی بر راه حل دو کشوری و بازگشت به مرز‌های ۱۹۶۷

۱۰. هشدار نسبت به پیامد تجاوز‌های تلافی‌جویانه اسرائیل به نوار غزه و جنایات علیه کرانه باختری رود اردن و قدس شریف

۱۱. هشدار نسبت به خطر گسترش جنگ

۱۲. تاکید بر لزوم شکستن محاصره غزه و ورود فوری کاروان‌های کمک‌های بشردوستانه عربی، اسلامی و بین‌المللی از جمله غذا و دارو و سوخت

۱۳. تاکید بر ضرورت حمایت از اقدامات مصر برای مقابله با پیامد تجاوز وحشیانه اسرائیل به نوار غزه

۱۴. درخواست از شورای امنیت سازمان ملل برای اتخاذ تصمیمی قاطع و الزام آور برای توقف تجاوز نیروی اشغالگری که قوانین بین‌المللی، حقوق بشردوستانه بین‌المللی و قطعنامه‌های بین‌المللی و آخرین قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل را نقض کرده است

۱۵. شناسایی انفعال کشورها، به عنوان همدستی با اسرائیل

۱۶. درخواست از کشور‌ها برای توقف صادرات سلاح و مهمات به اسرائیل

۱۷. درخواست از شورای امنیت برای تصویب قطعنامه‌ای در محکومیت تخریب وحشیانه بیمارستان‌ها در نوار غزه توسط اسرائیل، ممانعت از وورد دارو، غذا و سوخت و قطع خدمات حیاتی مانند برق، آب، ارتباطات و دسترسی به اینترنت

۱۸. درخواست از دیوان بین‌المللی لاهه برای تحقیق درباره جنایات جنگی اسرائیل علیه مردم فلسطین

۱۹. تشکیل دو واحد نظارت حقوقی تخصصی در دبیرخانه‌های سازمان همکاری‌های اسلامی و اتحادیه عرب برای مستند سازی جنایات اسرائیل در نوار غزه

۲۰. درخواست از همه کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های اسلامی و اتحادیه عرب برای اعمال فشار‌های دیپلماتیک، سیاسی و حقوقی و هرگونه اقدام بازدارنده برای توقف جنایات اشغالگر علیه بشریت

۲۱. محکومیت استاندارد دوگانه حقوق بین‌الملل و هشدار نسبت به بی‌اعتبار شدن کشور‌هایی که از اسرائیل دفاع می‌کنند

۲۲. محکومیت مهاجرت نزدیک به یک و نیم میلیون فلسطینی از شمال به مناطق جنوبی نوار غزه و درخواست از سازمان ملل برای مقابله با این واقعیت رقبت بار غیرانسانی و تاکید بر ضرورت بازگشت فوری آوارگان به خانه‌های خود

۲۳. رد هرگونه ادعایی در خصوص شناسایی اقدامات اسرائیل تحت عنوان دفاع از خود

۲۴. رد کامل و مطلق، همراه با مخالفت جمعی، هرگونه تلاش برای آوارگی یا تبعید اجباری فردی یا دسته جمعی مردم فلسطین، چه در نوار غزه، چه در کرانه باختری

۲۵. تاکید بر ضرورت آزادی تمامی زندانیان و غیرنظامیان

۲۶. تاکید بر لزوم اجرای تعهدات اسرائیل به عنوان نیروی اشغالگر و توقف اقدامات غیرقانونی ازجمله شهرک‌سازی‌ها و آواره کردن فلسطینی‌ها

۲۷. تاکید بر اینکه مسجد الاقصی با ۱۴۴ هزار متر مربع مساحت یک مکان مذهبی منحصر به مسلمانان است و اداره اوقاف اردن و اداره امور مسجد الاقصی تنها مراجع قانونی و انحصاری مدیریت این مجموعه هستند.

۲۸. محکومیت تهدید یکی از وزرای اسرائیل درباره استفاده از سلاح هسته‌ای علیه فلسطین و جدی تلقی کردن تهدیدی او برای صلح و امنیت بین‌المللی

۲۹. محکومیت اظهارات مقامات اسرائیل درباره «بازگرداندن لبنان به عصر حجر»

۳۰. درخواست از سازمان منع سلاح شیمیایی برای تحقیق درباره استفاده اسرائیل از این نوع سلاح‌ها

۳۱. تاکید بر اینکه سازمان آزادی بخش فلسطین تنها نماینده قانونی فلسطین است و همه جناح‌ها و احزاب فلسطینی باید زیر پرچم این نهاد متحد شوند

۳۲. رد هر گونه پیشنهاد تداوم جدایی غزه از کرانه باختری

۳۳. فراخوان برای تشکیل کنفرانس بین المللی صلح بر اساس قوانین بین المللی و بازگشت به مرز‌های ۱۹۶۷، اجرای طرح راه حل دو کشوری و خروج اسرائیل از قدس شرقی، بلندی‌های جولان سوریه، مزارع شبعا و روستای حومه‌ای لبنان المری

۳۴. فعال سازی شبکه ایمنی مالی عربی و اسلامی در راستای تصمیمات چهاردهمین نشست کنفرانس سران اسلامی و قطعنامه‌های اجلاس سران عرب

ماجرای اختلافات بر سر بیانیه پایانی نشست ریاض چه بود؟

ظاهرا در جلسه نماینده الجزایر خواستار قطع کامل هرگونه ارتباط دیپلماتیک با اسرائیل توسط همه کشور‌های حاضر شده است، اما کشور‌هایی که با اسرائیل رابطه دیپلماتیک دارند این درخواست را رد کرده و گفته‌اند که بهتر است کانال ارتباطی با دولت نتانیاهو باز بماند.

در نهایت هم چنین بندی در بیانیه پایانی گنجانده نشده که نشان‌دهنده برنده شدن کشور‌هایی از جمله امارات و بحرین که به تازگی روابطشان را با اسرائیل عادی کرده‌اند، شده است. گفته می‌شود نمایندگان این دو کشور مانع از گنجانده شدن بندی درباره قطع روابط دیپلماتیک و اقتصادی با اسرائیل شده‌اند.

فرانس۲۴ در گزارشی به نقل از کارشناسان خاورمیانه گفته عدم وجود اجماع در نشست ریاض تعجب آور نبود. اختلافات بین متحدان آمریکا در منطقه و کشور‌های نزدیک به ایران یک شبه از بین نمی‌روند.

شاید مهمترین مساله، حضور دومین شخصیت عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران در نشست و امضای او پای بیانیه‌ای است که اصلی‌ترین مواضع جمهوری اسلامی در قبال فلسطین را در گذشته و حال نقض کرده است. مواضع ایران در خصوص جنگ اخیر در بیانیه به کل نادیده گرفته شده است. ایران پیش از نشست ریاض طی سخنرانی‌های رهبری و اظهارنظر‌های مقامات دولتی، مواضع خود را در قبال حمله حماس به اسرائیل اعلام کرده و خواستار توقف فروش نفت و غذا توسط کشور‌های اسلامی به اسرائیل شده بود. موضعی که اساسا هیچ بازتابی در بیانیه پایانی پیدا نکرد.

ایران تشکیلات خودگردان را به رسمیت شناخت نه حماس

از سوی دیگر جمهوری اسلامی هم در جریان نشست و هم پیش از آن از حماس برای حمله به اسرائیل تقدیر کرده بود، اما بیانیه پایانی هیچ نامی از حماس نبرده و در نهایت هم «تشکیلات خودگردان» را به عنوان تنها نماینده مردم فلسطین به رسمیت شناخته است.

ایران بیانیه راه حل دو کشوری را درباره فلسطین و اسرائیل امضا کرد

اما مهمترین نکته، امضای ایران پای بیانیه‌ای است که بر طرح صلح عربی، راه حل دو کشوری و بازگشت به مرز‌های ۱۹۶۷ تاکید کرده است. طرح صلح نقشه ایست که سال ۲۰۰۲ به پیشنهاد عربستان برای حل مناقشه فلسطین و اسرائیل به تصویب اتحادیه عرب رسیده و براساس آن «اسرائیل باید به اشغال تمامی سرزمین‌های عربی توسط اسرائیل در سال ۱۹۶۷ پایان داده و یک فلسطین مستقل به پایتختی قدس شرقی ایجاد شود.» بر اساس این طرح در صورت بازگشت اسرائیل به مرز‌های قبل از ۱۹۶۷، «تمامی کشور‌های عرب آماده عادی‌سازی رابطه با اسرائیل خواهند بود.»

برخی از سیاستمداران بانفوذ وقت اسرائیلی در آن دوره مانند شیمون پرز و بعد‌ها خانم تسیپی لیونی و ایهود اولمرت که از حزب لیکود جدا شدند، طرح صلح عربی را راهکاری مناسب برای پیشبرد صلح میان کشور‌های عرب با اسرائیل دانستند. اما آریل شارون نخست‌وزیر آن دوره و سپس بنیامین نتانیاهو که روی کار آمد، ابتکار عربی را رد کردند.

مقامات سعودی در دو دهه اخیر مدعی بوده‌اند که در صورت اجرای طرح صلح عربی از سوی اسرائیل، غیر از ۲۲ عضو اتحادیه عرب، تمامی ۵۷ عضو سازمان همکاری اسلامی و «کل جهان اسلام» با اسرائیل رابطه برقرار خواهند کرد. جمهوری اسلامی ایران موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و با راه حل دو کشوری و طرح صلح عربی که منجر به شناسایی اسرائیل به عنوان یک کشور در منطقه خواهد شد، مخالف است.

حتی گروه‌های فلسطینی نزدیک به جمهوری اسلامی هم موضع مشابهی دارند. در زمان تصویب طرح صلح عربی واکنش حماس به صلح عربی منفی بود. این گروه در مرام‌نامه خود اصل «به رسمیت نشناختن اسرائیل» را به عنوان بندی حیاتی در نظر گرفته است. بعد از طرح صلح عربی در سال ۲۰۰۲ حماس حمله‌ای انتحاری به هتل نتانیان کرد. پس از این حمله اسرائیل عملیات گسترده سپر دفاعی علیه کرانه باختری را آغاز کرد و بدین ترتیب طرح صلح عربستان کاملا به فراموشی سپرده شد.

«زیاد نخاله» دبیرکل حزب جهاد اسلامی فلسطین که به جمهوری اسلامی نزدیک است هم یک بار در سال ۱۳۹۹ تاکید کرده بود که طرح صلح عربی از بیانیه بالفور هم خطرناک‌تر است چرا که رژیم اسرائیل را به رسمیت می‌شناسد و ما موافق آن نیستیم.

در مورد بیانیه پایانی نشست ریاض هم جمهوری اسلامی موضع‌گیری کرده است. سخنگوی وزارت خارجه گفته قطعنامه مصوب نشست ریاض با وجود متن قوی، در عین حال چند بند دارد که جمهوری اسلامی ایران در گذشته نیز همواره نسبت به آن‌ها اعلام تحفظ کرده و مجددا نیز در نشست مقامات ارشد و وزرای خارجه تاکید شد که جمهوری اسلامی ایران در مورد برخی بخش‌ها به‌ویژه اشاره به راه حل دو دولتی، مرز‌های ۱۹۶۷ و طرح صلح عربی تحفظ دارد.

با وجود مخالفت ایران با هرگونه طرحی که به شناسایی اسرائیل منجر شود، جمهوری اسلامی همواره پای قطعنامه‌ها و بیانیه‌هایی که به طرح‌های اینچنینی به عنوان راه حل مساله فلسطین ارجاع داده اند، امضا کرده است. حتی یک بار در سال ۲۰۰۷ در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد برخی منابع عربی مدعی شدند که محمود احمدی‌نژاد در دیدار با ملک عبدالله پادشاه وقت عربستان سعودی با طرح صلح عربی موافقت کرده است.

این خبر به سرعت توسط دفتر ریاست جمهوری و شورای عالی امنیت ملی ایران تکذیب شد، اما به نظر می‌رسد ایران در بزنگاه یک توافق تاریخی میان همه کشور‌های منطقه و اسرائیل، مجبور به قبول این راه حل خواهد شد هرچند همیشه ممکن است رفتاری نظیر سیاست عدم مذاکره با آمریکا را اتخاذ کرده و لجوجانه بر راه حل انزواطلبانه خود پافشاری کند.