به مناسبت روز یوزپلنگ؛ پیروز جهانی شد!
رویداد۲۴ آزاده مختاری در رکنا نوشت: یوزپلنگ بخش مهمی از اکوسیستم است و نقش مهمی در حفظ تعادل زنجیره غذایی دارد. آنها به عنوان شکارچیان برتر، به کنترل جمعیت گیاهخواران و جلوگیری از چرای بیش از حد دام کمک می‌کنند، که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت اکوسیستم داشته باشد. علاوه بر این، یوزپلنگ‌ها یک گونه کلیدی هستند، به این معنی که وجود یا عدم حضور آنها می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روی اکوسیستم به عنوان یک کل داشته باشد.
تا سال ۲۰۲۱، تخمین زده شده بود که حدود ۷۱۰۰ یوزپلنگ در طبیعت باقی مانده است. آنها عمدتاً در آفریقا دیده شده اند و جمعیت کمی نیز در ایران زندگی می‌کنند.
در آفریقا، آنها را می‌توان در کشور‌هایی مانند بوتسوانا، نامیبیا، آفریقای جنوبی، تانزانیا و کنیا یافت. با این حال، جمعیت آنها به دلیل از بین رفتن زیستگاه، شکار غیرقانونی و درگیری با انسان‌ها و تغییرات آب و هوایی در حال کاهش است. تلاش‌های حفاظتی برای حفاظت و افزایش تعداد آنها در حال انجام است.
بیشتر بخوانید: اقدام حفاظت محیط زیست؛ دکتر عقاب دستگیر شد
تاثیر تغییرات اقلیمی بر زندگی یوزپلنگ‌ها
یوزپلنگ‌ها با فشار انقراض ناشی از تغییرات آب و هوایی، شکار توسط انسان‌ها و تخریب زیستگاه مواجه هستند که باعث کاهش جمعیت آنها می‌شود. ژن‌های خود یوزپلنگ نیز برای ادامه بقای آنها چالشی ایجاد می‌کند. یوزپلنگ‌ها میزان موفقیت باروری پایینی دارند، به این معنی که به عنوان یک گونه، همیشه قادر به تولید مثل نیستند و این شرایط باعث شده است که با تعداد فرزندان کمتر، جمعیت نه می‌تواند رشد کند و نه می‌تواند با تغییرات محیطی سازگار شود.
وضعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران
جمعیت یوز‌های ایران احتمالا ۳۰ فرد است. برخی از کارشناسان حفاظت و اساتید حوزه حیات وحش در کشور بر این باورند که تمامی افراد باقی مانده از جمعیت یوز در ایران باهم خویشاوند هستند و این عملا بحث حفاظت از این گونه را به صورت کامل منتفی می‌کند و ما تنها باید خداحافظی شکوهمندی با تنها باقی ماندگان پرسرعت‌ترین دونده آسیا داشته باشیم، اما برخی دیگر از اساتید علی رغم صحه گذاشتن بر قرابت ژنتیکی افراد حاضر از گونه یوز معتقدند بازهم می‌توان با تکیه بر تجربیات خارجی کارشناسان خبره خارجی و اختصاص بودجه قابل توجه و احیای برخی از زیستگاه‌های این گونه در شمال شرق و کویر مرکزی ایران می‌توان سه ضلع حفاظت از این گونه ارزشمند را در کنار هم قرار داد و برنامه ریزی بلند مدت برای احیای جمعیت این گونه انجام داد، اما حفاظت با امکانات فعلی تقریبا بی فایده و بی ثمر است.
در هر صورت به نظر می‌رسد ادامه دار بودن سیاست غیرشفاف سازمان محیط زیست در قبال یوز ایرانی تنها می‌تواند به فرضیه‌ها پیرامون این مساله دامن بزند که مدیران ستادی این دستگاه متولی حیات وحش کشور نه تنها عالم به قرابت ژنتیکی افراد زنده این گونه در کشور هستند بلکه با عدم پاسخگویی و ارایه اطلاعات در این زمینه سعی دارند همچنان حساسیت‌ها را برای این گونه در اوج نگه دارند و آن خبر مهم را که یوز وارد چرخه بی بازگشت شده است را کتمان کنند.
خطر انقراض در کمین یوزپلنگ‌های جهان است؟
یوزپلنگ‌های امروزی، در حال انقراض هستند. با این حال، قابل توجه است که یوزپلنگ‌ها پیشتر نیز در دور‌های قبل با خطر انقراض مواجه شدند و بر آن غلبه کرده اند. تجزیه و تحلیل ژنتیکی یوزپلنگ‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً از دو تنگنای تاریخی جان سالم به در برده‌اند، رویداد‌هایی که هر چند به بقای یوزپلنگ انجامید و موفقیت محسوب شد، اما بر جمعیت آنها تاثیر گذاشت.
در هر دوره در معرض انقراض قرار گرفتند، تعداد کمی از یوزپلنگ‌ها باقی مانده در نهایت به همخونی یا جفت گیری با خویشاوندان می‌پردازند. همخونی اندازه مخزن ژنی را کاهش می‌دهد که می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند کاهش تنوع ژنتیکی و تداوم جهش‌های بالقوه مضر شود و سازگاری جمعیت باقیمانده با تغییرات محیطی را دشوارتر کند. اتفاقی که در ایران درگیر آن شده ایم.
گلوگاه‌های خطر
در یک جمعیت بسیار کوچک، جهش‌هایی که اتفاق می‌افتد به احتمال زیاد به فرزندان منتقل می‌شوند و از طریق نسل‌های متوالی تکثیر می‌شوند.
اولین رویداد گلوگاهی که ممکن است یوزپلنگ‌ها متحمل شده باشند حدود ۱۰۰۰۰۰ سال پیش زمانی رخ داد که یوزپلنگ‌ها محدوده خود را به آسیا، اروپا و آفریقا گسترش دادند. اعتقاد بر این است که این گسترش دامنه به سرعت رخ داده است و یوزپلنگ‌ها را در یک منطقه بسیار بزرگ پراکنده کرده و در نتیجه توانایی آنها را برای تبادل ژن محدود کرد.
دومین رویداد حدود پایان آخرین عصر یخبندان رخ داد. در این تنگنا، یوزپلنگ‌های آمریکای شمالی و اروپا منقرض شدند و تنها جمعیت گونه‌های آسیایی و آفریقایی موجود باقی ماندند. با از بین رفتن پستانداران بزرگ در سراسر جهان، تعداد یوزپلنگ‌های زنده مانده کاهش یافت که باعث همخونی شدید شد؛ و اکنون یوزپلنگ‌ها با تهدیدات مختلفی روبرو هستند که در مجموع آنها را به سمت انقراض سوق می‌دهد. انسان‌ها با تجاوز به زیستگاه آنها، شکار، زیست آنها را مورد حمله قرار داده اند و تداوم تغییرات آب و هوایی نیز برای این گونه خطر جدی است.
با اینکه این روز‌ها مدام از خبر خطر انقراض این گونه زیبا اطلاع رسانی می‌شود، اما شواهد نشان می‌دهد که یوزپلنگ‌ها در گذشته با تنگنا‌های ژنتیکی مواجه بوده و زنده مانده اند. با کاهش جمعیت یوزپلنگ‌های وحشی، تنها زمان نشان می‌دهد که آیا می‌توانند از گلوگاه ژنتیکی فعلی جان سالم به در ببرد یا خیر.
