محمدجواد ظریف کیست؟
رویداد۲۴ نازنین فرزان‌جو: محمدجواد ظریف خوانساری جزو چهره‌های شناخته‌شده در سیاست ایران است و حتا اگر کسی اهل سیاست نباشد دست‌کم چند باری نام او را شنیده است.
ظریف زاده ۱۷ دی ماه ۱۳۳۸ در تهران و در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمد. مادرش فرزند یکی از بازرگانان کاشانی در تهران و پدرش از تجار اصفهان بود. بنابراین اوضاع مالی آنها از همان ابتدا خوب بود و مشکلی در تامین معاش خانواده وجود نداشت. ظریف درواقع در خانواده‌ای مذهبی، محافظه‌کار و ثروت‌مند به دنیا آمد و تا امروز این ویژگی‌ها را با خود حمل می‌کند.
پدربزرگش از بانیان مسجد اعظم قم و مسجد هامبورگ و پدرش عباسعلی ظریف خوانساری از شعرای اصفهان، فردی نیکوکار و به گاوصندوق علما شهرت داشت.
تحصیلات محمدجواد ظریف
محمدجواد تحصیلات ابتدایی را از سال ۱۳۴۵ در دبستان و دبیرستان علوی تهران گذراند. او در سال ۱۳۵۵ با ویزای دانشجویی به ایالات متحده آمریکا رفت و از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۶ دیپلم خود را از کالج درو، در سانفرانسیسکو گذراند و به ترتیب در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۱ مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل را از دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو دریافت کرد، سپس به ایالت کلرادو نقل مکان کرد و در سال ۱۳۶۳ مدرک کارشناسی ارشد مطالعات بین‌الملل را از دانشکده مطالعات بین‌الملل جوزف کوربل، دانشگاه دنور اخذ نمود و پس از آن تحصیلات خود را در مقطع دکترا ادامه داد. وی از همان دوران در دانشگاه‌های آمریکا از دانشجویان سیاسی و طرفدار خمینی بود. او اگرچه تحصیلاتش را در آمریکا گذراند اما از چهره‌های دانشجوی خط امامی پر و پاقرص بود.
فعالیت‌های محمدجواد ظریف
ظریف فعالیت خود را از سال ۱۳۵۷ به عنوان مشاور سرکنسولگری ایران در سان فرانسیسکو آغاز کرد و تا سال ۱۳۵۹ در این جایگاه فعالیت کرد. او در فاصله سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ مشاور سیاسی، رایزن و کاردار نمایندگی ایران در سازمان ملل بود. وی دوره سربازی خود را نیز به صورت امریه، در وزارت امور خارجه و نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، سپری کرد. پس از گذراندن آزمون جامع دکترا در ۱۳۶۴، اداره مهاجرت ایالات متحده ویزای او را باطل کرد و او سه سال بعد از راه دور، تحصیلات خود را تکمیل کرد و دکترای حقوق و روابط بین‌الملل را در سال ۱۹۸۸ از دانشگاه دنور دریافت کرد.
سمت‌های اجرایی ظریف
دستیار ارشد وزیر امور خارجه
مشاور سرکنسولگری ایران در سانفرانسیسکو
معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه
سفیر ایران در سازمان ملل متحد
وزیر امور خارجه
فعالیت‌های بین‌المللی
عضو گروه شخصیت‌های برجسته زمام‌داری جهانی
سخنگو و ریاست کمیته سیاسی هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران
ریاست کارشناسان ارشد هشتمین اجلاس سران کنفرانس اسلامی تهران
ریاست کمیته حقوقی مجمع عمومی ۴۷ ملل متحد – نیویورک
ریاست کمیسیون فرهنگی- یونسکو
ریاست کمیسیون خلع سلاح ملل متحد – نیویورک
ریاست کمیته سیاسی دوازدهمین اجلاس سران عدم تعهد – دوربان
ازدواج ظریف
در تابستان ۱۳۵۸ ظریف از راه خواهرش با مریم ایمانیه آشنا و این آشنایی به ازدواج انجامید.
مریم ایمانیه فارغ‌التحصیل رشته تغذیه است و به مدت ۱۰ سال شاگرد محمد اسماعیل دولابی، عارف و واعظ مشهور، بوده است و گاهی برای شرکت و سخنرانی در همایش‌های عرفانی و مولانا پژوهی به نقاط مختلف آمریکا، اروپا، هند و ژاپن سفر می‌کند.
ظریف و همسرش پس از ازدواج به نیویورک رفته و سال‌ها در این شهر زندگی کردند و هر دو فرزندشان مهدی و مهسا هم در امریکا به دنیا آمده‌اند.
پسر وی مهندسی برق خوانده و دارای فوق لیسانس مدیریت است و دخترش نیز دارای مهندسی معماری داخلی است. هر دو فرزندش ازدواج کرده‌اند و ظریف نوه‌دار هم شده است.
تصدی‌گری وزارت امور خارجه
حسن روحانی او را در هر دو دولت یازدهم و وازدهم برای تصدی سمت وزیر امور خارجه در دولتش به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد.
در این انتخاب حسن قشقاوی، معاون کنسولی وقت وزارت امور خارجه نقش زیادی داشت. او از این انتخاب استقبال و عنوان کرد که کشور‌هایی که به دنبال گفتگو با ایران هستند، از این انتخاب استقبال کرده‌اند. وی به عملکرد هنری کیسینجر، مشاور اسبق امنیت ملی ایالات متحده آمریکا اشاره کرد که یک نسخه از کتاب دیپلماسی که ازسوی شخص وی تألیف شده را به ظریف هدیه داده است و در صفحه نخست آن نوشته است: «تقدیم به دشمن قابل احترام، ظریف».
ظریف در روز ۱۴ مرداد یک روز پس از مراسم تحلیف در مجلس حاضر و از خود سخن گفت. بخش‌هایی از این سخنان را در ادامه می‌خوانید:
«بنده هرگز گرین کارت نداشته‌ام، در حالی که ۱۰ سال است که شرایط دریافت آن را داشته‌ام. فرزندانم در حالی در ایران زندگی می‌کنند که می‌توانستند در ایران نباشند. من هم پس از رجعت به ایران هرگز به آمریکا سفر نداشته‌ام، در حالی که از سه دانشگاه معتبر آمریکا برای استادی دعوت‌نامه داشتم. در تمام مراحل کاری‌ام نظرات مقام معظم رهبری را عملیاتی کردم، حتا اگر نظرم مخالف با نظر آقا بوده است. ما یک پیام جهانی و یک الگوی جهانی برای ملت‌ها داریم و آمریکا از این پیام و الگو می‌ترسد. ما باید زبان بین‌المللی را بدانیم و هدف خود را با کم‌ترین هزینه و بیش‌ترین منافع دنبال کنیم. خودباوری و توان‌مندی جمهوری اسلامی قادر به برداشتن موانع از سر راه سیاست خارجی است و ضرورت آن، فهم مشترک و هم‌افزایی در حوزه اجراست.»
با تمام این‌ها از زمان روی کار آمدن ظریف، نمایندگان اصول‌گرای مجلس شورای اسلامی، به دفعات، سعی در فراهم کردن ملزومات استیضاح و عزل ظریف کردند. مواردی از قبیل امضای توافق ژنو، اظهارات وی در خصوص هلوکاست، نزاع اعراب و اسرائیل و برقراری رابطه با آمریکا، از جمله مواردی است که نمایندگان مجلس، ظریف را به موجب آنها، مستحق عزل و استیضاح می‌دانند. در نخستین اقدام، در ۱۲ آبان ۱۳۹۲، ظریف به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی فراخوانده شد، تا درباره پنج موضوع؛ موضع‌گیری درباره هولوکاست، تماس تلفنی باراک اوباما و حسن روحانی، تعریف از منافع ملی، احتمال توقف غنی‌سازی اورانیوم و حمله به مرزداران سراوان، توضیح دهد. اما هیچ‌یک از پاسخ‌های ظریف، پرسش‌کنندگان را قانع نکرد.
اقدامات پس از وزارت ظریف
محمدجواد ظریف پس از وزیرشدن اقدامات فراوانی انجام داد که از آن جمله می‌توان به انتخاب نخستین زن سخنگو وزارت امور خارجه، نخستین سفیر زن جمهوری اسلامی، بیش از ۵۰ بار دیدار با وزیر خارجه آمریکا و اولین دیدار و دست دادن با رئیس‌جمهور آن کشور اشاره کرد.
به گزارش رویداد۲۴ از کار‌های جالب ظریف این بود که بیش از دیگر وزرا در تاریخ انقلاب اسلامی در صحن مجلس و در کمیسیون امنیت ملی حاضر شده است و درباره مسائل گوناگون به نمایندگان پاسخ داده است.
بد نیست بدانید ظریف در سال ۲۰۱۵ از سوی مؤسسه انگیسک اینسایتس به عنوان ریسک‌پذیرترین سیاست‌مدار جهان انتخاب شد.
نخستین دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا پس از انقلاب
در ساعات اولیه روز ۵ مهر ۱۳۹۲، ظریف در حاشیه شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، و با برنامه‌ریزی قبلی در نخستین مذاکره ایران و ۱+۵ در دولت یازدهم که در سطح وزرای خارجه برگزار شد، شرکت کرد. در این مذاکره، جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا نیز حضور داشته و با ظریف بر سر میز مذاکره نشست. در حاشیه این جلسه ظریف با جان کری دیدار و گفت‌وگویی دو سویه داشت.
پس از ۳۴ سال این نخستین دیدار مقامات عالی ایران و آمریکا در سطح وزرای خارجه بود. پس از پایان این دیدار کری در کنفرانس خبری خود گفت: «با ظریف ملاقات داشتم، لحن او حقیقتاً متفاوت بود.»
مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای
حسن روحانی ظریف را به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران در در مورد پرونده برنامه اتمی ایران
معرفی کرد.
نخستین حضور او به عنوان مذاکره‌کننده هسته‌ای در دیدار با نمایندگان گروه پنج به علاوه یک در نیویورک و در تاریخ ۴ مهر ۱۳۹۲ (۲۶ سپتامبر ۲۰۱۳) برگزار شد و دیدار بعدی با کاترین اشتون در ضیافت شام در سفارت ایران در سوئیس در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۹۲ (۱۵ اکتبر) انجام شد.
توافق هسته‌ای ژنو
اولین موفقیت دیپلماتیک تیم مذاکره‌کننده ایران در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ حاصل شد؛ توافقی که طبق آن ایران و گروه ۵+۱ توافق کردند در مقابل کاهش برخی تحریم‌های علیه ایران، غنی‌سازی بالای پنج درصدی اورانیوم در ایران متوقف شود. جان کری از این توافق با عنوان «گام نخست در جهت یافتن راه‌حلی جامع» یاد کرده‌است. دقایقی بعد از حصول این توافق اولیه، ظریف با انتشار توییتی در صفحه توییتر خود، خبر حصول این توافق را همگانی کرد.
توافق هسته‌ای لوزان
یک و نیم سال پس از انعقاد توافق هسته‌ای ژنو، محمد جواد ظریف به همراه تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از چند روز مذاکره فشرده در لوزان، سوئیس، در ۱۳ فروردین ۱۳۹۴ موفق به دستیابی به مجموع راه حل‌های تفاهم شده، برای رسیدن به برنامه جامع اقدام مشترک، پیرامون برنامه هسته‌ای ایران شدند. مجموعه متضمن راه حل‌ها در تفاهم هسته‌ای لوزان، جنبه حقوقی نداشت و صرفاً راهنمای مفهومی تنظیم و نگارش برنامه جامع اقدام مشترک را فراهم کرد.
برجام سرانجام پس از ۲۲ ماه مذاکره محمد جواد ظریف به همراه تیم مذاکره‌کننده ایرانی بعد از ۱۷ روز مذاکره فشرده، سه‌شنبه ۱۴ ژوئیه (۲۳ تیرماه ۱۳۹۴) در وین پایتخت اتریش، موفق به دستیابی به یک توافق جامع و نهایی با گروه ۱+۵، بر سر آینده برنامه هسته‌ای ایران شدند. فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و ظریف، در یک نشست رسمی در مقابل رسانه‌ها در وین با خواندن بیانیه‌ای به زبان انگلیسی و فارسی اعلام کردند که توافق نهایی در برنامه هسته‌ای ایران به دست آمده‌است. بنیامین نتانیاهو صریح‌ترین منتقد توافق جاری گفت: «ایران بعد از ده سال (با پایان دوره محدودیت‌ها) قادر خواهد بود بمب‌های اتمی متعدد تولید کند.» این توافق پایانی بر ۱۲ سال مذاکرات ایران با قدرت‌های جهانی بر سر مسئله هسته‌ای است. مذاکراتی که با مسئولیت حسن روحانی در مهر ماه ۱۳۸۲ آغاز و در تیر ماه ۱۳۹۴ با مسئولیت محمد جواد ظریف و در دولت روحانی، با توافق جامع به پایان رسید.
دیدار کوتاه ودست دادن با رئیس‌جمهور آمریکا
در ۶ مهر ۱۳۹۴ و در حاشیه برگزاری هفتادمین دوره مجمع عمومی سازمان ملل متحد، محمدجواد ظریف در حال خروج از سالن مجمع عمومی، با باراک اوباما، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا که ازسوی جان کری، وزیر امور خارجه همراهی می‌شد و دو ساعت از سخنرانی وی در مجمع می‌گذشت، ملاقات کوتاهی داشت و دو طرف، ضمن سلام و احوالپرسی، با هم دست دادند.
استعفای ظریف
ظریف، در تاریخ ششم اسفند ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۳۰ استعفای خود را از طریق اینستاگرام اعلام کرد.
بخشی از متن استعفای ظریف به این شرح بود: «از ناتوانی برای ادامه خدمت و تمام کاستی‌ها و کوتاهی‌ها در دوران خدمت صمیمانه پوزش می‌خواهم».
ساعاتی پس از اعلام استعفای ظریف از طریق پست اینستاگرامی، محمود واعظی معاون اول حسن روحانی پذیرش استعفای آقای ظریف از سوی حسن روحانی را تکذیب کرد. او در یک توییت اعلام کرد «خبر منتشر شده مبنی بر پذیرش استعفای دکتر ظریف از سوی رئیس‌جمهوری قویاً تکذیب می‌شود.»
بیشتر بخوانید: غلامعلی حدادعادل کیست؟
براساس اخبار غیررسمی دلیل این استعفا دعوت‌نشدن از وی در جلسه دیدار بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهور و علی خامنه‌ای، رهبر ایران بوده است.
در بامداد روز چهارشنبه ۸ اسفند ۱۳۹۷ حسن روحانی در نامه‌ای خطاب به محمدجواد ظریف استعفای روحانی را رد کرد. حسن روحانی در این نامه خطاب به محمدجواد ظریف گفته‌است که استعفای او را خلاف مصالح ایران می‌داند و با آن موافقت نمی‌کند. در متن نامه آمده‌است با نظر آقای ظریف که «حفظ شان و اعتبار وزارت امور خارجه، و جایگاه شخص وزیر امور خارجه به عنوان بالاترین مقام مسئول در اجرای سیاست خارجی کشور» موافق است.
تحریم محمدجواد ظریف
محمدجواد ظریف تاکنون بار‌ها تحریم شده است.
بار نخست در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۹ وزارت خزانه‌داری آمریکا در یک بیانیه، محمدجواد ظریف را به‌دلیل نمایندگی سید علی خامنه‌ای و همکاری مستقیم یا غیرمستقیم با او بر اساس فرمان اجرایی ۱۳۸۷۶ مورد تحریم قرار داد.
۷ ژانویه ۲۰۲۰ آمریکا از اعطای ویزا به محمدجواد ظریف به منظور شرکت در اجلاس آزاد گفتگو در باره احترام به منشور سازمان ملل متحد خودداری کرد.
تحریم دیدار با ظریف
مایک پومپئو وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا در روز چهارشنبه ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۰ بعد از اعدام نوید افکاری، از تمامی رهبران جهان خواست تا زمانیکه جمهوری اسلامی دو برادر دیگر نوید و زندانیان خارجی را آزاد نکند، برای میزبانی محمد جواد ظریف برنامه‌ریزی نکرده و از دیدار با او خودداری کنند. وی لغو سفر محمد جواد ظریف به اروپا را کاری درست دانست.
تحریم ازسوی کانادا
کانادا هم ظریف را تحریم کرده است. کانادا در ۲۰ مهر ۱۴۰۱ اعلام کرد تحریم‌های تازه‌ای علیه ۱۷ شخص و ۳ نهاد از مقامات سابق و فعلی جمهوری اسلامی وضع کرده است که نام محمد جواد ظریف در بین این نام‌هاست.
گفت‌وگو با برنامه نود
عادل فردوسی‌پور در دوشنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۴ با محمد جواد ظریف گفت‌وگویی انجام داد که مسئولین صدا و سیما از پخش این مصاحبه در برنامه نود که به مناسبت شب یلدا ضبط شده بود، خودداری کردند. مسئولان سازمان صدا و سیما علت این کار را عدم دعوت رسمی صدا و سیما از ظریف اعلام کردند. این اقدام صدا و سیما با واکنش سخنگوی دولت و وزارت امور خارجه روبه‌رو شد.
محمد سرافراز، رئیس وقت صداوسیما بعدتر گفت که پس از این رخداد‌ها ازسوی دفتر رهبری درخواست تعطیلی برنامه ۹۰ مطرح شد، اما من زیر بار آن نرفتم.
گفت‌وگو با پی‌بی‌اس و دیلی بیست
ظریف در مصاحبه با چارلی رز، مجری تلویزیون پی‌بی‌اس گفت «ما در ایران هیچ‌کسی را به خاطر عقیده‌اش زندانی نمی‌کنیم»، اما در گفتگو با خبرنگار دیلی بیست و در پاسخ به پرسش وی مبنی بر اینکه «مجید توکلی، یکی از برجسته‌ترین فعالان دانشجویی ایران که هم‌اکنون در زندان نگهداری می‌شود، چه زمانی آزاد خواهد شد؟» گفت: نام نسرین ستوده را از طریق رسانه‌ها شنیده‌ام، اما مجید توکلی را اصلاً نمی‌شناسم.
ماجرای فایل صوتی ظریف
در ۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ شبکه خبری ایران اینترنشنال یک فایل صوتی از ظریف منتشر کرد که سروصدای زیادی به همراه داشت.
این فایل صوتی گفت‌وگوی هفت‌ساعته میان سعید لیلاز با محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجهٔ وقت ایران، بود که فایل صوتی سه‌ساعته‌ای از آن در مورد مسائل ایران و در زمینه سیاست خارجی بود.
در این فایل صوتی وزیر خارجهٔ ایران با تأکید بر «بی‌اطلاعی» از اقدامات برون‌مرزی سپاه پاسداران می‌پرسد:
«جان کری باید به من بگوید که ۲۰۰ بار اسرائیل در سوریه به شما حمله کرده‌است؟!».
ظریف در مورد بی‌اطلاعی خود از سفر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه به ایران در سال ۱۳۹۷ که باعث استعفای او شد می‌گوید:
«سفر را من و سلیمانی با هم هماهنگ کردیم، اما وقتی او را آوردند به من چیزی نگفتند و من از تلویزیون دیدم».
وزیر امور خارجه ایران به ارتباط و اختلاف نظر خود با قاسم سلیمانی، فرماندهٔ پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران اشاره می‌کند. وی چندین بار تأکید می‌کند که این «دیپلماسی» بوده که در جمهوری اسلامی فدای «میدان» شده است.
«هیچ‌گاه نشد من از سردار سلیمانی بخواهم مثلاً فلان عملیات را فعلاً متوقف کنید تا ما در مذاکرات پیشرفت کنیم. نه اینکه نخواهم، سردار سلیمانی قبول نمی‌کرد. اما در مقابل بار‌ها می‌شد که او از من می‌خواست در مذاکرات پیش‌رو فلان موضوعات را پیگیری کنم ... مثلاً آقای سلیمانی به من می‌گفت حالا که با لاوروف مذاکره می‌کنی، این لیست ۱٬۲٬۳ و ۴ را مثلاً در مذاکرات مطرح کن و از او بخواه. این در حالی است که برعکس آن هیچ وقت امکان‌پذیر نبود.»
در بخش دیگری ظریف به ماجرای استفاده نیروی قدس سپاه از هواپیما‌های مسافربری ایران ایر اشاره می‌کند و می‌گوید از طریق جان کری متوجه شده که تعداد سفر‌های هواپیمایی ایران ایر به سوریه چند برابر شده‌است و با بررسی بیشتر متوجه شده وزیر راه هم از این موضوع مطلع نبوده است.
پس از ماجرای فایل صوتی ظریف، روزنامه کیهان که زیر نظر نماینده رهبر جمهوری اسلامی منتشر می‌شود توضیحات ظریف را کافی ندانسته و آن را «ماله‌کشی» توصیف کرد.
