هالیفاکس، مهیب ترین انفجار غیرعمدی در تاریخ| فاجعه‌ای پیش از عصر اتم

رویداد ۲۴ | هالیفاکس شهری در بندری در کانادا در ۱۹۱۷، به یکی از شلوغ‌ترین بنادر اقیانوس اطلس بدل شد و عزا از در و دیوار می بارید. از طرفی جنگ جهانی اول در جریان بود و این بندر، حلقه‌ای حیاتی برای ارسال نیرو و مهمات به جبهه‌های اروپا به شمار می‌رفت اما از سوی دیگر حادثه‌ای تلخ در انتظار مردم این شهر بود. حادثه ای تلخ در تاریخ جهان که تماماً ویرانی به بار آورد. کشتی‌های جنگی و تجاری روز و شب در بندر رفت‌وآمد داشتند و شهر با امید به پیروزی متحدان، تب‌وتاب بی‌سابقه‌ای داشت. اما همین جنب‌وجوش، بی‌آنکه کسی گمان برد، بذر حادثه‌ای مرگبار را در دل خود می‌پروراند.

صبح ششم دسامبر هنگامی که کشتی فرانسوی مونت بلانک با باری از مواد منفجره بسیار حساس شامل نیتروبنزن، پیکریک اسید و تی ان تی برای ورود به بندر آماده می‌شد، همزمان کشتی نروژی ایمو که محموله انسان دوستانه‌ای برای بلژیک حمل می‌کرد، آماده خروج از بندر بود. در آبراه باریک ناروز، دو کشتی به طور اشتباهی به یکدیگر نزدیک شدند. اشتباهات ارتباطی و نافهمی‌هایی در مورد حق تقدم منجر به برخورد سهمگینی شد. پس از برخورد آتشی بر روی عرشه‌ی مونت بلانک شعله ور شد. خدمه کشتی که بسیار از خطر بار خود آگاه بودند، کشتی را ترک کرده و به ساحل فرار کردند، اما مردم شهر که از ماهیت واقعی بار کشتی بی خبر بودند، در کناره بندر جمع شده بودند تا سوختن کشتی را از نزدیک مشاهده کنند. چند دقیقه بعد در ساعت ۹:۰۴ صبح انفجاری رخ داد. انفجاری به قدرت حدود ۳۰۰۰ تن تی ان تی که هوای شهر را شکافت. موج انفجار در کسری از ثانیه هزاران ساختمان را ویران کرد، شیشه‌های پنجره‌ها در محدوده چند کیلومتری شکست و شعله‌های آتش خیابان‌ها را فراگرفت. دیواری از آب به ارتفاع ده‌ها متر از بندر بلند شد و سونامی کوچکی را ایجاد کرد که محله‌های ساحلی را ویران کرد. دمای ناشی از انفجار به قدری بالا بود که در فاصله چندصد متری محل حادثه انسان‌ها و اشیا به توده‌های سوخته تبدیل شدند.

ابعاد فاجعه انفجار هالیفاکس

در پی این واقعه، بیش از ۲۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند و حدود ۹۰۰۰ نفر زخمی شدند. هزاران نفر بی‌خانمان شده و نیمی از هالیفاکس به یک تپهٔ غول‌آسا از خرابی‌ها تبدیل شد. بدن‌های بی‌جان در هر جایی رها شده بودند. اکثر مصدومان قربانی شکسته‌شدن شیشه‌های پنجره‌ها شده و تعداد بسیار زیادی از آنها دید خود را برای همیشه از دست دادند. سرمای زمستان سختی کار امدادرسانی را دوچندان کرده بود و جست‌و‌جوگران مجبور بودند در میان خرابی‌های یخ‌زده، اجساد و کسانی که زنده‌مانده‌بودند، جست‌و‌جو کنند.

بیشتر بخوانید: چرنوبیل؛ انفجاری که جهان را بیدار کرد

با گذشت تنها چند ساعت، اخبار فاجعه به سراسر کانادا و ایالات متحده رسید. شهر بوستون، که نزدیک‌ترین شهر بزرگ به هالیفاکس بود، بی‌درنگ تیم‌هایی از پزشکان، پرستاران و تجهیزات پزشکی به سمت بندر فرستاد. نخستین قطار امدادی بوستون، با عبور از بوران و سرما، در کمتر از دوازده ساعت به هالیفاکس رسید. این حرکت همبستگی، چنان در حافظه‌ی مردم دو شهر ماندگار شد که از آن پس، هر سال مردم نواسکوشیا درخت کریسمسی به نشانه‌ی قدردانی به بوستون هدیه می‌کنند.

دولت کانادا در حادثه هالیفاکس چگونه عمل کرد؟

دولت کانادا به سرعت کمیسیونی برای تحقیق درباره‌ی علل حادثه تشکیل داد. در بررسی‌ها، ناخدای ایمو و مسئولان بندر هر دو در بروز این فاجعه مقصر شناخته شدند. همچنین مشخص شد مقررات بندری درباره‌ی کشتی‌های حامل مواد خطرناک ناکافی بوده است. این حادثه، منجر به بازنگری گسترده در قوانین بین‌المللی دریانوردی شد و برای نخستین‌بار، الزامی جهانی برای اعلام بار خطرناک و رعایت پروتکل‌های ایمنی سختگیرانه وضع شد.

با وجود ابعاد سهمگین فاجعه، مردم هالیفاکس عزم خود را برای بازسازی شهر جزم کردند. کمک‌های داخلی و بین‌المللی به بازسازی سریع شهر یاری رساند و خیابان‌ها و محله‌های تازه با رعایت اصول ایمنی مدرن طراحی شدند. از آن پس، یادمان‌های گوناگونی برای گرامیداشت قربانیان انفجار ساخته شد؛ از جمله «بنای یادبود انفجار هالیفاکس» که بر بلندای تپه‌ای مشرف به بندر، نگهبان خاطره‌ی تلخ آن روز مانده است.

پایانی بر یک صبح سرد

انفجار هالیفاکس نه تنها یک حادثه محلی، بلکه یک هشداد جهانی در مورد خطرات بی‌توجهی در حمل و نقل مواد خطرناک بود. این فاجعه بشریت را بیاموخت که حتی کوچکترین خطای انسانی می‌تواند به قیمت گرانبهای هزاران جان انسانی تمام شود. درسی که هنوز پس از بیش از یک قرن هم اعتبار خود را حفظ کرده است.