کارگردان طبقه فراموششده؛ مروری بر جهانِ سینمایی سعید روستایی!
رویداد۲۴ | مازیار وکیلی: سعید روستایی که در محلههای پایین شهر بزرگ شده؛ انگیزه خود درباره ساختن فیلم از این طبقه اجتماعی را به تصویر کشیدن آن چیزی که خود در زندگیاش لمس کرده است توصیف کرده بود. سعید روستایی برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوره رفت و با اخذ مدرک کارشناسی سینما از این دانشگاه فارغ التحصیل شد. روستایی کارگردانی را با ساخت فیلم کوتاه آغاز کرد. او در اوایل دهه نود فیلم کوتاه شنبه را کارگردانی کرد که توانست جایزه بهترین فیلمنامه را از جشنواره فیلم کوتاه کسب کند. او با ساخت دومین فیلم کوتاه خود بنام مراسم توانست جایزه بهترین فیلم کوتاه داستانی را از جشنواره فیلم نهال کسب کند. با موفقیت دو فیلم کوتاه روستایی او آماده ساخت اولین فیلم سینمایی خود ابد و یک روز شد.
ابد و یک روز ظهور یک فیلمساز آینده دار
شاید کمتر کسی فکر میکرد که ابد و یک روز که فیلم اول یک کارگردان جوان بیست و شش ساله بود تا این اندازه مورد توجه منتقدان و اهالی رسانه قرار بگیرد. داستان فیلم درباره سمیه دختر جوانی است که قرار است به زودی به عقد مردی افغان در بیاید. اما او در این انتخاب مردد است چرا که خانواده مشکل داری دارد که انسجام این خانواده تا حد زیادی به او وابسته است. این فیلم که اولین نمایش خود را در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر و در دو بخش مسابقه اصلی (سودای سیمرغ) و مسابقه فیلم اولیها (نگاه نو) انجام داد و توانست ۷ سیمرغ بلورین را از بخش سودای سیمرغ کسب کند و تبدیل به یکی از معدود فیلمهایی شود که به طور هم زمان حمایت همه جانبه منتقدان، هیئت داوران و تماشاگران را در یک دوره جشنواره فیلم فجر به دست میآورد. ابد و یک روز در ۲۶ اسفند ۱۳۹۴ در سینماهای ایران اکران شد و توانست با فروش بیش از ۱۱ میلیارد تومانی خود تبدیل به یکی از موفقترین فیلمهای اکران نوروز دهه نود در سینمای ایران شود.
بیشتر بخوانید: مسعود کیمیایی، پدر زوالیافته موج نو سینمای ایران | ترکیب جادویی نخبهگرایی و تودهپسندی فقط چند بار موفق میشود
متری شیش و نیم؛ دزد و پلیس
سعید روستایی برای ساخت متری شیش و نیم سه سال انتظار کشید و در این میان تنها فیلمنامه فیلم سدمعبر را نوشت که توسط محسن قرایی ساخته شد. متری شیش و نیم فیلمی در ژانر پلیسی-اجتماعی بود که داستان گروهی از ماموران پلیس مواد مخدر به سرپرستی سرگرد صمد مجیدی را روایت میکرد که به دنبال فروشنده بزرگ شیشه تهران ناصر خاکزاد میگردند. متری شیش و نیم برای اولین بار در سی و هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در چند رشته از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی نامزد دریافت جایزه شد و سرانجام توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، بهترین تدوین و بهترین صدابرداری را کسب کند. این فیلم در تاریخ ۲۷ اسفند سال ۱۳۹۷ در سینماهای ایران اکران شد و توانست با جذب ۲ میلیون و ۱۶۰ هزار مخاطب تبدیل به موفقترین فیلم غیر کمدی در دهه هشتاد و نود سینمای ایران شود. متری شیش و نیم موفقیت بین المللی فراوانی هم کسب کرد و توانست در کشورهایی مانند فرانسه اکران شود. فیلم کاندیدای جایزه بهترین فیلم خارجی زبان مراسم سزار (اُسکار فرانسوی) شد و منتقدان فرانسوی تمجید بسیار زیادی از فیلم کردند. روزنامه لوموند درباره متری شیش و نیم نوشت: «روستایی در دومین فیلمش، یک تریلر خارقالعاده اجتماعی ساخته. فیلمی کاملاً متفاوت از آنچه سینمای غرب از سینمای ایران انتظار دارد.» سایت سورتی پاریس هم درباره متری شیش و نیم نوشت: «در این فیلم سعید روستایی سویه فقیری از پایتخت ایران را نشان میدهد، با زاغههای اطرافش که ماده مخدر کراک آن را به تسخیر خود درآورده و یادآور مناطقی از پاریس است. فیلمی که ممکن است در انتها طولانی به نظر بیاید، با این حال، با قدرت کامل به پایان میرسد.»
برادران لیلا؛ اسیر حواشی ناخواسته
سعید روستایی بعد از ابد و یک روز و متری شیش و نیم تصمیم گرفت شانس خود را برای حضور در جشنوارههای بزرگ و رده الف جهانی امتحان کند. به همین منظور و با این نگاه ساخت برادران لیلا را آغاز کرد. فیلمی که از همان ابتدا اسیر حواشی متعددی شد. برادران لیلا پروانه ساخت داشت، اما برای نمایش در جشنواره فیلم کن پروانه نمایش نگرفته بود تا سازمان سینمایی وقت ضمن اعلام این خبر دستور توقیف فیلم را صادر کند. سعید روستایی در مصاحبهای با یک نشریه فرانسوی انگیزه خود برای ساخت برادران لیلا را چنین توصیف کرد: «داستان شخصیتهای من فوقالعاده تراژیک است. این فیلم بازتاب زندگی مردم ایران است که با تورم درگیر هستند. فاجعه این است که طبقه متوسط در حال از بین رفتن است، فقرا فقیرتر میشوند و درصد بسیار کمی از جمعیت بسیار ثروتمند میشود.» بعد از نمایش فیلم در جشنواره کن ۲۰۲۲ اوضاع برای سعید روستایی و عوامل فیلم بسیار پیچیده پیش رفت و حتی باعث محکومیت قضایی سعید روستایی شد. در ۲۳ مرداد ۱۴۰۲ اعلام شد سعید روستایی به شش ماه زندان محکوم شده که یک بیستم آن قابل اجرا است و مابقی آن به مدت پنج سال تعلیق شده است. روستایی هم چنین به مدت ۵ سال از ملاقات با اهالی سینما محروم شد و قرار شد برای آموزش اجباری به دانشگاه صدا و سیما قم برود. برای تهیه کننده فیلم هم دستور قضایی به دلیل تبلیغ علیه نظام صادر شد. این حواشی باعث شد تا سعید روستایی برای چند سال فعالیت سینمایی خود را متوقف کند و بعد از تغییر دولت به سراغ ساخت فیلم تازه خود برود.
جایگاه سعید روستایی به عنوان یک کارگردان جوان
بدون شک سعید روستایی (در کنار محمدحسین مهدویان و نیما جاویدی) مهمترین کارگردان نسل تازه سینمای ایران است. او که خود متولد جنوب شهر تهران است و مسائلی هم، چون فقر و فاصله طبقاتی را از نزدیک لمس کرده است توانست با ساخت آثاری ملموس که به تجربه زیسته تماشاگران ایرانی بسیار نزدیک است پس از موفقیت همه جانبه اصغر فرهادی در سینمای دنیا یک بار دیگر نام ایران را در جشنوارههای معتبر بین المللی بر سر زبانها بیاندازد. درخشش روستایی در جشنواره کن نشان داد که سینمای ایران علی رغم تمام تهدیدها و فشارهایی که از سوی تندروهای داخلی وجود دارد هم چنان به حیات خود ادامه میدهد و اصلیترین پرچم دار فرهنگ ایران در مجامع بین المللی است.
