چگونه از اضطراب کودکان در شرایط جنگی کم کنیم؟
رویداد۲۴ | با آغاز شرایط اضطراری و درگیری‌های نظامی، اغلب تمرکز خانواده‌ها بر مسائل امنیتی، تأمین غذا، برق، آب و پناهگاه است. در این میان، یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها که معمولاً در حاشیه توجه قرار می‌گیرند، کودکان هستند. آنها نه‌تنها محیط اطرافشان را درک می‌کنند، بلکه واکنش‌های احساسی بزرگ‌تر‌ها را نیز جذب می‌کنند. جنگ برای کودک، مفهومی ترسناک، ناآشنا و آشفته است. اگر والدین ندانند چگونه در این شرایط با کودکشان برخورد کنند، اضطراب، ترس و مشکلات روانی می‌تواند سال‌ها با کودک باقی بماند.
در ادامه، راهکار‌هایی علمی و عملی برای کاهش اضطراب کودکان در شرایط جنگی ارائه می‌شود.
۱. حقیقت را پنهان نکنید، اما فاجعه‌سازی هم نکنید
کودکان حتی اگر اخبار را نبینند، از چهره، لحن صدا و رفتار اطرافیان متوجه اضطراب می‌شوند. پنهان کردن حقیقت ممکن است باعث سردرگمی و ترس پنهان شود. اما گفتن تمام واقعیت با جزئیات خشن نیز آسیب‌زاست.
بهتر است به زبان ساده بگویید:
«گاهی وقتا کشور‌ها با هم دعوا می‌کنن. ما الان داریم بیشتر احتیاط می‌کنیم تا همه سالم و امن بمونیم.»
۲. فضای امن روانی بسازید
در شرایطی که محیط بیرونی پر از خطر، صدا‌های مهیب و اخبار نگران‌کننده است، خانه باید تا حد ممکن تبدیل به پناهگاه عاطفی کودک شود. حتی اگر در پناهگاه هستید:
برای کودک فضا و زمان آرام مشخص کنید.
اگر برق قطع است، از چراغ‌قوه برای ایجاد نور ملایم استفاده کنید.
یک پتو یا بالش آشنا، عروسک محبوب یا اسباب‌بازی ساده در دسترس او باشد.
ایجاد یک روال (حتی در زمان بحران) به کودک حس کنترل و آرامش می‌دهد.
۳. اجازه دهید کودک احساساتش را بیان کند
کودک ممکن است گریه کند، سوال‌های زیاد بپرسد یا حتی سکوت کند. واکنش‌های او را سرکوب نکنید. جمله‌هایی مثل:
«نترس!»
«الان وقت گریه نیست!»
«بچه که چیزی نمی‌فهمه!»
به کودک حس بی‌ارزشی می‌دهند. به جای آن بگویید:
«می‌فهمم ترسیدی. منم یه کم نگرانم. اما کنارت هستم.»
«دوست داری برام نقاشی بکشی که چه چیزی ترسونده‌ات؟»
نقاشی، بازی یا داستان‌گویی بهترین راه‌های ابراز احساسات کودک در زمان جنگ هستند.
۴. قرار گرفتن در معرض اخبار را محدود کنید
در بسیاری از خانواده‌ها، تلویزیون یا موبایل مملو از اخبار جنگی و تصاویر خشن است. کودکان نباید در معرض این اخبار باشند. اگر شما هم اخبار را پیگیری می‌کنید، این کار را دور از دید کودکان انجام دهید و در صورت شنیدن سوال از آنها، پاسخ‌هایتان را به زبان ساده و آرام توضیح دهید.
۵. وظایف کوچک به کودک بسپارید
در روز‌های بحران، کودک احساس می‌کند هیچ کاری از او برنمی‌آید. این احساس بی‌قدرتی، اضطراب را افزایش می‌دهد. وظایف کوچک و امن مانند:
نگه داشتن چراغ‌قوه
کمک به بستن کیف اضطراری
همراهی با خواهر یا برادر کوچک‌تر
باعث حس مفید بودن و کاهش اضطراب در او می‌شود.
۶. بدن کودک هم اضطراب را حس می‌کند
اضطراب فقط ذهنی نیست؛ بدن هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. ممکن است کودک دچار دل‌درد، شب‌ادراری، بی‌خوابی، جویدن ناخن یا تیک عصبی شود. به این علائم حساس باشید و از روش‌های ساده آرام‌سازی بدنی کمک بگیرید:
نفس عمیق کشیدن همراه با والدین
لمس ملایم یا ماساژ آرام
بازی‌های حرکتی ساده (مثلاً بالا و پایین پریدن یا راه رفتن درجا)
۷. در زمان تخلیه یا حضور در پناهگاه، کودک را در آغوش بگیرید
کودک در زمان‌های پرتنش، بیش از همیشه نیاز به تماس فیزیکی دارد. آغوش والدین قوی‌ترین ابزار مقابله با اضطراب کودک است. حتی اگر خودتان مضطرب هستید، چند دقیقه کودک را بغل کنید، آرام با او حرف بزنید و به او اطمینان دهید که در کنارش هستید.
۸. قصه‌گویی و بازی، درمان‌های طلایی‌اند
از قدیم، قصه‌گویی راهی برای آرام‌سازی کودک در زمان ترس بوده. داستان‌هایی با پیام «امنیت»، «شجاعت»، یا «همکاری» می‌توانند حس اعتماد را در کودک تقویت کنند.
حتی ساختن یک قصه خیالی درباره «قهرمانی که با خانواده‌اش در زمان خطر قوی می‌ماند» بسیار تأثیرگذار است.
۹. بعد از بحران، حمایت روانی را ادامه دهید
با تمام شدن خطر فیزیکی، ذهن کودک همچنان ممکن است درگیر بماند. پس از آرام شدن اوضاع، رفتار کودک را زیر نظر بگیرید. اگر علائم زیر ادامه داشت، حتماً با مشاور یا روانشناس کودک مشورت کنید:
کابوس‌های مکرر
ترس شدید از تنها ماندن
شب‌ادراری طولانی‌مدت
گوشه‌گیری شدید یا پرخاشگری مداوم
کلام آخر
در شرایط جنگی، شاید نشود همه چیز را برای کودکان بی‌خطر کرد، اما می‌توان دنیای عاطفی آنها را تا حد ممکن امن نگه داشت. کودکانی که در بحران، ارتباط سالم، آرامش و حمایت عاطفی دریافت می‌کنند، بسیار کمتر دچار آسیب روانی بلندمدت می‌شوند.
کودک شما از شما یاد می‌گیرد چگونه با بحران‌ها روبه‌رو شود. اگر آرام، پذیرنده و همدل باشید، او هم قوی‌تر خواهد بود.
