بحران آب مشهد و دعوای هریرود؛ آیا ایران می‌تواند طالبان را مهار کند؟

رویداد۲۴| بحران آب شرق ایران بار دیگر به صدر اخبار بازگشته است. کاهش شدید جریان هریرود و بی‌عملی در حل اختلافات آبی با افغانستان، نگرانی‌های جدی برای تأمین آب شرب و کشاورزی ایجاد کرده است. کارشناسان معتقدند که این مسأله نه تنها یک چالش محیط‌زیستی، بلکه یک بحران امنیتی و دیپلماتیک نیز هست.

روزنامه جمهوری اسلامی با انتشار گزارشی نوشت: «با افتتاح سد «پاشدان» در ولایت هرات که با مسدود کردن مسیر رودخانه هریرود صورت گرفت، مهم‌ترین منبع آب شرب مشهد خشک شد. با مسدود شدن و انحراف مسیر هریرود به طرف سد پاشدان، سد دوستی در پائین‌دست این رودخانه تقریباً خشک و سهمیه آبی که همیشه از هریرود به مشهد می‌رسید قطع شد.»

براساس آمار شرکت مدیریت منابع آب مشهد، حجم آب سد دوستی به نصف سال گذشته رسیده و علت اصلی آن آب‌گیری سد پاشدان توسط حکومت خودخوانده طالبان است. این اقدام، دومین ضربه جدی طالبان به منابع آب ایران پس از کاهش حقابه هیرمند در سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود.

دعوای آبی ایران و افغانستان

پیشینه اختلافات آبی ایران و افغانستان به قرارداد سال ۱۳۵۱ بازمی‌گردد که بر اساس آن ایران سهمیه مشخصی از هیرمند را دریافت می‌کرد. با این حال، در دوران حاکمیت طالبان، این تعهد‌ها رعایت نشده و اقدامات طالبان، به ویژه ایجاد سد‌های جدید و تغییر مسیر رودخانه‌ها، عملاً حقابه ایران را محدود کرده است. کارشناسان معتقدند این اقدامات برنامه‌ریزی‌شده و با هدف افزایش فشار سیاسی و اقتصادی بر ایران صورت می‌گیرد.

روزنامه جمهوری اسلامی در تحلیل خود تاکید می‌کند: «رفتار طالبان با ایران یک برخورد خصمانه است و هیچ دولتی حاضر نیست در برابر برخورد خصمانه سکوت کند و حتی امتیاز هم بدهد.»

جای خالی دیپلماسی آبی فعال

کارشناسان منابع آب و سیاست خارجی بر این باورند که حل بحران هریرود بدون استفاده از دیپلماسی فعال، اهرم‌های سیاسی و فشار‌های اقتصادی ممکن نیست. مذاکرات مستقیم با مقامات افغانستان، استفاده از نهاد‌های بین‌المللی و مدیریت دقیق منابع داخلی، از جمله راهکار‌های پیشنهادی برای کاهش آثار منفی بحران آب است.

کاهش جریان آب هریرود و وضعیت بحرانی سد دوستی، پیامد‌های اجتماعی و اقتصادی جدی دارد. از جمله این پیامد‌ها می‌توان به مشکلات تأمین آب شرب، کاهش تولید کشاورزی و افزایش مهاجرت داخلی اشاره کرد. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر دولت ایران اقدامی جدی برای حل این بحران نکند، تهدید‌ها محدود به منابع آب نخواهد ماند و به مشکلات اقتصادی و امنیتی گسترده‌تر منجر خواهد شد.

در نهایت، تحلیلگران معتقدند که بحران آب شرق کشور نیازمند رویکردی هماهنگ و فعالانه است؛ ترکیب اقدامات داخلی برای مدیریت منابع آب و فشار دیپلماتیک بر طالبان می‌تواند راهی برای تضمین امنیت آبی و کاهش اثرات منفی این بحران باشد.