X Chat هم رسید و ما هنوز اندر خم کوچه تلگرام هستیم!

رویداد۲۴| جهان با سرعتی بی‌سابقه در حال بازتعریف ارتباطات دیجیتال است و در همین راستا ایلان ماسک از پیام‌رسان جدید خود با نام X Chat رونمایی کرده است؛ اپلیکیشنی با رمزنگاری همتا‌به‌همتا (End-to-End) مشابه شبکه بیت‌کوین که قرار است رقیبی جدی برای واتساپ و تلگرام باشد.

X Chat بر پایه فلسفه «غیرمتمرکزسازی ارتباطات» طراحی شده و وعده داده حریم خصوصی کاربران را نه به واسطه شرکت یا دولت، بلکه از طریق فناوری رمزگذاری توزیع‌شده حفظ کند. این پروژه بخشی از اکوسیستم عظیم ماسک برای تبدیل پلتفرم X به «ابر‌اپلیکیشنی جهانی» است؛ جایی که پیام‌رسانی، پرداخت، شبکه اجتماعی و هوش مصنوعی در یک فضا ادغام می‌شوند.

اما درست در زمانی که جهان به‌سوی عصر جدید ارتباطات غیرمتمرکز می‌رود، ما در ایران هنوز سرگرم چانه‌زنی درباره رفع فیلتر تلگرام هستیم! اپلیکیشنی که تقریباً یک دهه پیش فراگیر شد و از سال ۱۳۹۷ به‌طور رسمی مسدود است.

برجامِ سایبری و تکرار یک تجربه

همزمان با انتشار خبر‌های غیررسمی از احتمال رفع فیلتر تلگرام طی روز‌های آتی موجی از اظهارنظر‌های تند در رسانه ملی آغاز شده که نشان می‌دهد طیف رادیکال به هیچ وجه مایل نیستند زیر بار رفع فیلتر تلگرام بروند. شاهد آنکه مجری برنامه «ثریا» رفع فیلتر تلگرام را «برجامِ سایبری» خواند و آن را نوعی معامله خطرناک دانست. در همان برنامه، از «جرم اولیه ۴۰ میلیونی» کاربران ایرانی در تلگرام سخن رفت؛ عبارتی که نشان می‌دهد هنوز در بخشی از ساختار حاکمیتی، نگاه امنیتی بر نگاه ارتباطی غلبه دارد.

پیشنهاد‌هایی هم مطرح شد که رنگ و بوی آزمایشگاهی دارند؛ از رفع فیلتر محدود به چند ساعت در روز گرفته تا بازگشایی این شبکه اجتماعی فقط در چند استان! پیشنهاد‌هایی که بیش از آنکه به سیاست‌گذاری دیجیتال شبیه باشند، یادآور سهمیه‌بندی ارتباطات در دهه ۱۴۰۰‌اند.

میان سیاست و واقعیت

موضوع تلگرام طی روز‌های اخیر در مجلس نیز بار دیگر محل جدل شده است. برخی نمایندگان دولت را از هرگونه توافق بدون مصوبه مجلس برحذر داشته و حتی کار را تا تهدید به استیضاح وزیر ارتباطات پیش بردند. البته برخی هم مثل پوردهقان احتمال شنیده شدن «خبر‌های خوب درباره رفع فیلتر» سخن گفته‌اند.

با این حال، روشن است که رفع فیلتر به سبک ایرانی، به معنای آزادی بی‌قید نیست. طبق گزارش خبرگزاری مهر، مذاکره با مدیران تلگرام با هدف بازگشایی مشروط انجام می‌شود. شروطی شامل از جمله حذف محتوای تحریک‌آمیز قومیتی تا همکاری رسمی با قوه قضاییه. به بیان ساده، اگر تلگرام هم باز شود، احتمالاً در لباسی تازه، اما با همان محدودیت‌های قدیمی بازخواهد گشت.

فیلترینگ؛ واقعیت زندگی روزمره

در ایران، فیلترینگ دیگر نه پدیده‌ای مقطعی بلکه بخشی از زیست اجتماعی و اقتصادی مردم شده است. میلیون‌ها کسب‌وکار خرد که روزی بر بستر تلگرام و اینستاگرام شکل گرفته بودند، با مسدود شدن پلتفرم‌ها از بین رفتند.

مردم برای ارتباط ساده، آموزش، تبلیغ یا فروش آنلاین مجبورند هزینه VPN بپردازند و در فضایی ناپایدار و پرریسک فعالیت کنند. پلتفرم‌های داخلی نیز نتوانستند اعتماد عمومی را جلب کنند؛ نه به‌دلیل ضعف فنی صرف، بلکه به‌دلیل نبود تضمین درباره حفظ داده‌ها و استقلال از نهاد‌های قدرت.

رفع فیلتر یا بازطراحی کنترل؟

مسئولا می‌گویند رفع فیلتر باید در چارچوب «نظم و امنیت ملی» باشد، اما از نگاه کاربران این یعنی بازگشت نظارت مضاعف. اگر تلگرام با شروط جدید باز شود، احتمالاً همراه خواهد بود با ابزار‌های تازه برای مدیریت محتوا و نظارت محلی بر داده‌ها؛ وضعیتی که به «رفع فیلتر با فیلتر درون‌سیستمی» شباهت دارد.

به عبارت دیگر، ممکن است در ظاهر قفل‌ها باز شوند، اما در عمل کاربران همچنان در فضای کنترل‌شده‌ای نفس بکشند.

جهان کجا، ما کجا؟

در همان زمانی که نمایندگان مجلس درباره محدود کردن دسترسی به تلگرام بحث می‌کنند، جهان به سمت پیام‌رسان‌های رمزنگاری‌شده، هوش‌مصنوعی‌محور و غیرمتمرکز حرکت کرده است.

ایلان ماسک با X Chat در تلاش است مفهوم جدیدی از ارتباط دیجیتال بسازد که در آن مالکیت داده، از دست شرکت‌ها و دولت‌ها خارج شود. در سوی دیگر، ما هنوز درگیر مذاکره بر سر اینکه چه ساعتی از روز تلگرام باز باشد.

این فاصله، فقط تکنولوژیک نیست؛ نشانه شکافی عمیق‌تر است: شکاف در نگاه به آزادی دیجیتال، اعتماد به شهروند، و درک از آینده ارتباطات.

پیام‌رسان X Chat شاید آغاز فصل تازه‌ای در تاریخ ارتباطات جهانی باشد؛ فصلی که محور آن «اعتماد فناورانه» است. اما در ایران، همچنان اعتماد سیاسی مسئله اصلی است.

تا زمانی که سیاست‌گذاران به جای مهندسی فضا، به شهروندان اعتماد نکنند، هر بازگشایی تازه نیز موقتی و مشروط خواهد بود.

در جهانی که ارتباطات مرز نمی‌شناسد، شاید پرسش اصلی دیگر این نباشد که تلگرام رفع فیلتر می‌شود یا نه، بلکه این باشد که چرا هنوز در کوچه‌ای مانده‌ایم که سال‌ها پیش جهان از آن عبور کرده است.