دیپلماسی هستهای ایران و غرب در بنبست؛ چشمانداز مذاکرات چگونه است؟
رویداد۲۴| در روزهای اخیر، برخی رسانهها مدعی احتمال بازگشت ایران و هیاتهای ایرانی و امریکایی به میز مذاکرات برای احیای گفتوگوهای هستهای شدند. این گمانهزنیها در حالی مطرح میشود که تنشها میان ایران و غرب بر سر برنامه هستهای تهران و همچنین مسائل مرتبط با برنامه موشکی و فعالیتهای منطقهای ایران به اوج خود رسیده است. مقامات ارشد ایرانی، از جمله عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان بارها تأکید کردهاند که غنیسازی اورانیوم خط قرمز جمهوری اسلامی ایران است و ایران تحت هیچ شرایطی از این حق خود عقبنشینی نخواهد کرد. در مقابل، ایالات متحده، بهویژه دونالد ترامپ که مواضع سرسختانهای در قبال ایران اتخاذ کرده، بر سیاست غنیسازی صفر اصرار دارد و مدعی توقف کامل فعالیتهای غنیسازی ایران است. همزمان تروییکای اروپایی در تلاشاند تا با طرح موضوعاتی، چون برنامه موشکی بالستیک ایران که بخشی از برنامه دفاعی کشورمان است و نقش تهران در تحولات منطقهای دامنه مذاکرات را گسترش داده یا در این مسیر سنگاندازی کنند. موضوعاتی که ایران به صراحت رایزنی درباره آنها را رد کرده است و تمایلی برای مذاکره درباره آن را ندارد. در این میان، تهدید فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا بار دیگر به عنوان اهرم فشاری برای بازگرداندن ایران به تعهدات برجامی مطرح شده است. این مکانیسم، که میتواند تحریمهای بینالمللی علیه ایران را بازگرداند، بهویژه پس از گزارشهای ادعایی اخیر آژانس بینالمللی انرژی اتمی درباره افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده ایران و عدم همکاری کامل تهران با بازرسان نهاد پادمانی و همچنین تعلیق همکاری ایران با این نهاد پس از تجاوز اسراییل به تمامیت ارضی کشورمان بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است؛ بالاخص آنکه با خروج بازرسان غرب مدعی است که اهرمی جهت شفافسازی درباره برنامه هستهای صلحآمیز کشورمان در اختیار ندارد. در چنین شرایطی تحلیلگران سیاسی نسبت به امکان دستیابی به توافقی پایدار در میانه تنشها ابراز تردید کرده و گروهی از ناظران معتقدند که انعطاف محدود طرفین، بهویژه با توجه به مواضع مشخص ایران در مورد غنیسازی و پافشاری غرب بر شروط گستردهتر، شانس موفقیت دیپلماسی را کاهش داده است. در همین راستا، روزنامه اعتماد در گفتوگویی با مجید شریفی، استادیار گروه روابط بینالملل دانشگاه خوارزمی، به بررسی ابعاد مختلف این تحولات و تأثیرات آن بر آینده مذاکرات هستهای پرداخته است.
شریفی با بیان اینکه امکان از سرگیری مذاکرات ایران و آمریکا را نمیتوان بهطور کامل رد کرد، تأکید میکند که پافشاری دو طرف بر مواضع سختگیرانه، راه دستیابی به توافق پایدار را دشوار ساخته است. وی میگوید: «هیچ کنشگری در نظام بینالملل تمایل ندارد اختلافات خود را به جنگ بکشد مگر آنکه راهحل دیگری نباشد.»
در همین حال، نقش اسرائیل به عنوان مانعی جدی برای توافقها برجسته شده است. این کشور که برنامه هستهای و موشکی ایران را تهدیدی وجودی میداند، همواره با تمام توان در جهت شکست مذاکرات فعالیت کرده است.
در خصوص مکانیزم ماشه که تهدید فعالسازی آن از سوی سه کشور اروپایی مطرح است، شریفی معتقد است: «اگرچه این کشورها به لحاظ حقوقی عضو برجام هستند و حق فعالسازی ماشه را دارند، اما حمایت آنها از اقدامات نظامی اسرائیل و آمریکا، مشروعیت ادعایشان را زیر سؤال میبرد.»
وی هشدار میدهد که ادامه تنشها و عدم همکاری ایران با آژانس بینالمللی انرژی اتمی میتواند زمینهساز تشدید تنشها و حتی برخورد نظامی شود و راه برونرفت از بنبست فعلی را در شکلگیری توافقی امنیتی و جامع میداند که منافع همه طرفها را در نظر بگیرد.
از سوی دیگر، با اعمال تحریمهای جدید آمریکا علیه ایران و فشارها بر بازار نفت، موضع چین به عنوان خریدار اصلی نفت ایران اهمیت یافته است. تحلیل شریفی حاکی از آن است که چین گرچه در برابر فشار آمریکا مقاومت میکند، اما ممکن است در برخی موارد برای حفظ منافع خود تن به مصالحه دهد.
