مشاهیر دزدی کابل | ثبت جهانی مینیاتور بهزاد به نام افغانستان؛ چرا ایران همیشه قافیه را میبازد؟
رویداد ۲۴ | هنر مینیاتور به سبک کمالالدین بهزاد در بیستمین نشست آژانس فرهنگی ملل متحد که این روزها در دهلی نو، پایتخت هند، در حال برگزاری است، به نام افغانستان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شده است.
تاریخ مینیاتور در منطقه با نام کمالالدین بهزاد، برجستهترین هنرمند این عرصه، گره خورده است؛ هنرمندی که در هرات زاده شد و شماری از ماندگارترین آثارش را نیز در همین شهر خلق کرده است، اما مشخصا بخش مهمی از عمر و فعالیتهای هنری خود را در تبریز در ایران داشته است.
اقدام افغانستان برای ثبت هنر مینیاتور به سبک بهزاد در یونسکو به نام خود، در ایران واکنشبرانگیز شده است. علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پیش از این، در این رابطه به ایسنا گفته بود که «اگر افغانستان بخواهد مکتبی را تحت عنوان «مکتب بهزاد/ هرات»، ثبت کند، باید بیاید با ما بنشیند و رضایت ایران را بگیرد.»
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی کشور با این یادآوری که «نقاشی ایرانی با همان مشخصات، به نام ایران ثبت شده است.» تاکید کرده بود: «اگر افغانستان بخواهد مکتبی را تحت عنوان «مکتب بهزاد/ هرات»، ثبت کند، باید بیاید با ما بنشیند و رضایت ایران را بگیرد. درست مانند ماجرای «رَباب».
ماجرای رباب چه بود و چگونه با مذاکره بین ایران و افغانستان ثبت شد؟
ساز «رُباب» با نام پارسی «رَواوه» که با نامهای «رِباب» و «رَباب» نیز شناخته میشود، یکی از سازهای قدیمی ایرانی با بیش از یکهزار سال قدمت است که در میان نوازندگان محلی و مقامی ایران از احترام بالایی برخوردار است و بیشتر در مناطق شرق کشور؛ خراسان و سیستان و بلوچستان، نقشبندی، چشتی، قادری و سهروردیه رواج دارد. رُباب به عنوان ساز موسیقی سنتی ایران نیز در کنار سایر سازها اجرا میشود.
ایزادی در اینباره توضیح داده است که زمانی که ایران میخواستیم رباب را ثبت کنیم، یونسکو از ما خواست رضایت افغانستان را بگیریم. ما هم رفتیم پای میز مذاکره و افغانستان گفت: «بیایید مشترک ثبت کنیم.» گفتیم چه بهتر. رباب میتواند به سرانجام ۲۰ یا ۳۰ کشور برسد، «عود» هم همینطور. اینها به کاهش تنشهای سیاسی و به افزایش فرهنگ اجتماعی ما کمک میکند. ما باید کمی نگاهمان را تغییر دهیم؛ همانطور که عرض کردم، میزان تأثیرگذاری ما محدود است.»
ایزدی درباره ماجرای ثبت آثار بهزاد در یونسکو تاکید کرده بود که «افغانستان میتوانند ذیل پرونده ما (نقاشی ایرانی) بگویند این سبک و سیاق در افغانستان هم رواج دارد. اما آنچه متعلق به ایران است، بهزاد با آن شکل و شمایل و ویژگیها، بدون نام ایران نمیتواند ثبت شود». اقدامی که البته انجام و نقاشیهای بهزاد به نام افغانستان ثبت شد.
ایران، بهزاد و یونسکو؛ چرا قافیه را باختیم؟
ایران سال ۱۳۹۹ و در پانزدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو هنر نگارگری (نقاشی ایرانی) را به صورت مشترک با کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در فهرست جهانی یونسکو ثبت کرده بود و اینک هنر مینیاتور به سبک بهزاد به نام افغانستان وارد این فهرست یونسکو شد، اما افغانستان بعد از آن یعنی در سال ۲۰۲۱ این پرونده را برای ثبت در یونسکو معرفی کرده بود.
بر اساس توضیحاتی که یاسر موحدفر، دبیرکل بنیاد فردوسی در سال ۱۳۹۹ در گفتوگو با خبرگزاری مهر بیان کرده مساله «پیگیری» اصل مهمی در ثبت مشاهیر ایرانی به نام ایران است. او در بخشی از این گفتوگو توضیح میدهد که وقتی سند ثبت رویدادها از سوی یک کشور مطرح میشود در جایگاههای مختلف مورد بررسی قرار میگیرد اگر این پرونده معارض نداشته باشند سند به مرحله بالاتر میرود و بعد از دو سال در کمیسیون منطقهای بررسی میشود. اگر نماینده کشورهای حوزه منطقه ابراز نظری نکنند آن مفاخر و رویدادهای فرهنگی به نام آن کشور ثبت میشود در آن زمان ایران میتوانست در این باره اظهار نظر کند، اما این کار را انجام نداد درحالی که باید پژوهشکده و معاونت میراث فرهنگی باید در این زمینه فعالیت میکردند. مشخصا وزارت میراث فرهنگی و گردشگری باید در این خصوص پاسخگو باشد که آیا در پیگیری مساله کوتاهی صورت گرفته که کابل توانسته در ثبت این موضوع از تهران پیشی بگیرد.
وقتی سیدجمال الدین اسدآبادی هم افغانی شد!
ثبت مشاهیر ایران به نام کشورهای دیگر البته امر مسبوق به سابقهای است. پیمایشی که در چگونگی ثبت مفاخر ایرانی اسلامی در سازمان جهانی یونسکو از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱ میلادی از پایگاه مجازی رسمی آن سازمان انجام شده، نشان از آن داشته است که همزمان با ثبت رویدادها و مفاخر جهانی در فهرست رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری یونسکو در دوسالانه ۲۰۰۵-۲۰۰۴ میلادی از میان ۴۵ رویداد و مفاخر ثبت شده نامی از ایران دیده نمیشود.
به طور مثال سیدجمال الدین اسدآبادی ایرانی بوده ولی از او به نام جمال الدین افغانی هم یاد میشد. در نهایت این اندیشمند ایرانی، اسلامی به نام افغانستان ثبت شد و تنها در این پرونده ایران، کشور افغانستان را پشتیبانی کرد.
ابن خلدون نیز یک از مفاخر اسلامی است که در پرونده ششصدمین سال مرگ وی به عنوان یک از مفاخر اسلامی توسط چند کشور به صورت مشترک ثبت شد، اما ایران در این پروندهها مشارکت نداشت در نتیجه این مورد نیز به نام ایران ثبت نشد.
