قربانیان مین در جستجوی عدالت/ وضعیت کشور به لحاظ پاکسازی مین چگونه است؟
رویداد۲۴ شادی مکی: روز ۴ آوریل روزی است که براساس تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۵ به عنوان روز جهانی آگاهی از خطرات مین و کمک به آسیب‌دیدگان این ابزار جنگی نامگذاری شد. مساله‌ای که به‌ویژه در کشور‌های آلوده به مین اهمیتی ویژه می‌یابد. کشور ما نیز به دنبال وقوع ۸ سال جنگ با کشور همسایه یعنی عراق از جمله کشور‌هایی است که همچنان با آلودگی مین دست به گریبان است. آلودگی که بیشتر در استان‌های واقع شده در غرب و جنوب غربی کشور مشاهده می‌شود و هر چند وقت شاهد قربانی یا معلول شدن تعدادی از شهروندان ایران در اثر انفجار مین هستیم.
با گذشت سال‌ها و تغییرات آب و هوایی و وقوع بارش و حرکات زمین‌شناسی مین‌هایی که در دل زمین وجود داشته و هنوز شناسایی نشده‌اند بار‌ها باعث از بین رفتن جان یکی از هموطنان یا از دست رفتن همیشگی سلامت جسمی او شده‌اند. گاهی نیز برخی افراد به دلیل ناآگاهی، زمان برخورد با مهمات جنگی بازمانده از دوران جنگ دست به اقداماتی می‌زنند که جان خود یا عزیزانشان را با خطر مواجه می‌کند.
با توجه به این شرایط آگاهسازی از خطرات مین و آموزش در این زمینه در ایران و به‌ویژه در مناطق آلوده بسیار مهم است. امسال نیز کمپینی برای آگاهسازی مردم از خطرات مین در کشور به راه افتاده است، به امید آنکه شاید با اطلاع‌رسانی و دعوت از مردم برای آگاهی از خطرات مین اندکی از میزان مرگ و میر‌ها و صدمات ناشی از مین کاسته شود.
۹ میلیون قطعه مین خنثی شده‌اند
با بهنام صادقی مدیر سایت مین و زندگی و مدیر پاکسازی و آموزش خطر مین شرکت اکتشاف، توسعه و تولید پاسارگاد در منطقه جفیر که چند سالی است علاوه بر پاکسازی مناطق آلوده به مین، به مردم محلی هم در ارتباط با خطرات مین آموزش می‌دهد، گفتگو کرده‌ایم.
صادقی درباره مین به رویداد۲۴ می‌گوید: یکی از ارکان پاکسازی بشردوستانه انتشار آگاهی و اطلاع‌رسانی در خصوص خطرات ناشی از مین در مناطق آلوده به این ابزار جنگی است. به همین دلیل هم روز ۴ آوریل که روز جهانی آگاهی از خطرات مین است را انتخاب کرده‌ایم و با برگزاری کمپینی از هنرمندان و طیف‌های مختلف جامعه درخواست کرده‌ایم تا با ارائه پیام‌هایی خطر مین را یادآوری کرده و آگاهی رسانی کنند که خطر مین جوامع انسانی را تهدید می‌کند.
وی با اشاره به اینکه خطرات مین جان و اموال افراد را تهدید می‌کند، عنوان می‌کند: این ابزار جنگی مانع از بهره‌برداری مردم از منابع طبیعی و مالی خود در مناطق آلوده می‌شود. به عنوان مثال در این مناطق افراد نمی‌توانند از زمین کشاورزی بهره‌برداری کنند یا اینکه وقتی در مناطقی که اطراف یک رودخانه مین‌گذاری شده مردم نمی‌توانند از منابع آب منطقه استفاده کنند. حتی از منابع زیرزمینی مانند نفت هم در برخی نقاط کشور نمی‌توانیم استفاده کنیم مگر با صرف هزینه‌های مضاعف برای پاکسازی زمین و بعد بهره‌برداری از منابع.
این فعال حوزه پاکسازی و آموزش مین با بیان اینکه موضوع کودکان کار از آن دست مواردی است که تقریبا تمام افراد جامعه با آن آشنایی داشته و از تبعات و معضلات این موضوع آگاهی دارند، اظهار می‌کند: اما مساله مین در کشور ما شناخته شده نیست و به جز مردم ۵ استانی که درگیر این موضوع هستند باقی مردم با مین و خطرات آن آشنایی ندارند. ۴ آوریل این فرصت را به ما می‌دهد که سایر مردم کشور را نسبت به خطری که بخشی از جامعه ما را تهدید می‌کند آشنا کنیم.
وی با اشاره به اینکه طی جنگ ایران و عراق ۵ استان ما با شدت بیشتری درگیر جنگ و تبعات آن شدند، می‌گوید: این استان‌ها عبارت بودند از آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان. بعد از جنگ تخمین زده شد که حدود ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی این ۵ استان تحت تاثیر مین‌ها و مهمات باقی مانده از جنگ قرار گرفتند؛ که به ترتیب استان ایلام با یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار، خوزستان با یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار، کرمانشاه با ۷۰۰ هزار هکتار، آذربایجان غربی و کردستان هر یک با ۱۵۰ هزار هکتار زمین آلوده به مین و مهمات جنگی هستند.
صادقی می‌افزاید: همچنین بر اساس برآورد‌های انجام شده حدود ۱۶ میلیون قطعه مین در این ۵ استان کار گذاشته شده است. در زمان جنگ هم کار پاکسازی اراضی از مین و مهمات جنگی انجام می‌شد، اما گستردگی آن به اندازه امروز نبود. در زمان جنگ پاکسازی معمولا به این شکل بود که وقتی منطقه‌ای از اشغال دشمن خارج شده و مردم قصد بازگشت به محل زندگی خود را داشتند به صورت موردی محل اسکان مردم و روستا‌ها پاکسازی می‌شد تا مردم بتوانند مستقر شوند. اما بعد از جنگ کار پاکسازی شکل بهتری گرفت و از سال ۸۳ مرکز مین‌زدایی کشور زیر نظر معاونت مهندسی وزارت دفاع متولی این کار شد. بر اساس آخرین آمار این مرکز ۹۹ درصد اراضی آلوده پاکسازی عمومی شده‌اند و یک درصد باقی مانده اراضی واقع در مناطق کوهستانی، صعب‌العبور، باتلاق‌ها، نیزار‌ها و ... هستند که برای پاکسازی نیاز به تجهیزات ویژه‌ای دارند که سخت و پرهزینه بوده و به کندی صورت می‌گیرد.
وی اضافه می‌کند: بر اساس آمار پراکنده‌ای که وجود دارد می‌توان تخمین زد که تاکنون حدود ۹ میلیون مین باقی مانده از جنگ کشف و خنثی شده است. البته به نظر من حداکثر مینی که در کشور کار گذاشته شده ۱۰ میلیون بوده که با تعداد ۹ میلیون قطعه مین کشف شده همخوانی دارد.
بیشتر بخوانید:بی‌تفاوتی نسبت به قربانیان جدید جنگ/ ماجرای مرگ یک شهروند سردشتی در اثر برخورد با مین چه بود؟
مرگ به دلیل ناآگاهی از خطرات مین و مهمات جنگی
مدیر سایت مین و زندگی عنوان می‌کند: یک هفته پیش در اندیمشک یک فرد ضایعات جمع‌کن گلوله توپ را پیدا کرده و آن را به منزل خود می‌برد، این فرد به دلیل ناآگاهی قصد برش دادن گلوله را داشته که گلوله منفجر شده و این فرد جان خود را از دست می‌دهد. در واقع مهم‌ترین خطر مین و سایر مهمات بازمانده از جنگ قابلیت انتقال آن است. در مهران شاهد بودیم که فرد دیگری گلوله جنگی را با خود به منزل برد. گلوله منفجر و فرد جان خود را از دست داد خانواده او نیز به شدت مجروح شدند. سال ۸۴ هم فردی از همراهان کاروان راهیان نور مین را با خود به داخل اتوبوس برد و مین منفجر شد، در نتیجه این حادثه نیز ۱۲ کودک مجروح شدند. یعنی در ۹۵ درصد موارد مین در لحظه منفجر می‌شود، اما در مواردی نیز این ابزار جنگی دقایقی بعد از نقل و انتقال منفجر می‌شود؛ بنابراین آگاهی از خطرات مین و آموزش آن مساله بسیار مهمی برای تمامی مردم است.
وی خاطرنشان می‌کند: بر اساس آخرین آمار مرکز مین‌زدایی در کشورما حدود ۱۰ هزار نفر قربانی مین شده‌اند که نزدیک به ۳ هزار نفر از آنها کشته شده و نزدیک به ۷ هزار نفر نیز مصدوم و مجروح شده‌اند. دهه ۷۰ اوج تلفات ما بوده است، اما از زمان تاسیس مرکز مین‌زدایی که مسئولیت پاکسازی را بر عهده گرفته تا کنون میزان تلفات سیر نزولی داشته است.
قربانیان مین و حقوقی که نادیده گرفته می‌شود!
به گزارش رویداد۲۴ مساله بسیار حائز اهمیت در خصوص قربانیان مین احقاق حقوق آنهاست که به دنبال برخورد با مین‌هایی که به هر دلیل شناسایی و پاکسازی نشده‌اند جان یا سلامت خود را در شرایط غیرجنگی از دست داده‌اند. به طور قطع احقاق حقوق از دست رفته این افراد برعهده نهاد‌های حکومتی بوده و بنیاد شهید و ایثارگران هم مهم‌ترین ارگان رسیدگی به وضعیت این افراد است.
دکتر ناصر سرگران وکیل دادگستری از قربانیان مین است. او در سال ۷۲ درحالیکه ۶ سال بیشتر نداشته در روستای آیچی از توابع شهرستان سقز استان کردستان روی مین رفته و بینایی خود را از ناحیه هر دو چشم به صورت کامل از دست می‌دهد. با او که از فعالان حوزه حمایت از قربانیان مین است درباره شرایط احقاق حقوق این افراد گفتگو کردیم.
سرگران به رویداد۲۴ می‌گوید: آنچه قانون‌گذار برای حمایت از قربانیان مین در نظر گرفته است آن است که این افراد حسب مورد بر اساس معلولیت یا مصدومیت به عنوان جانباز و در صورت کشته شدن به عنوان شهید شناسایی شوند. این قانون از سال ۱۳۷۲ وجود دارد و آئین‌نامه آن نیز در سال ۱۳۷۳ تصویب شده است. ایرادات زیادی بر این قانون وارد بود که باعث شد در سال ۱۳۸۹ مورد اصلاح قرار گیرد. متاسفانه با وجود این قانون بنیاد شهید و ایثارگران در راس نهاد‌هایی قرار دارد که تمام تلاش خود را معطوف کرده به اینکه قربانیان مین را تحت حمایت قرار ندهد.
وی ادامه می‌دهد: پرونده قربانیان مین در کمیسیون‌های موسوم به کمیسیون ماده ۲ مورد رسیدگی قرار می‌گیرد که در فرمانداری‌ها تشکیل می‌شوند. اما قربانیان از این جهت نیز با چالش‌های متعددی مواجه هستند از جمله آنکه کمیسیون‌ها، تخصصی نیستند که شرایط قربانیان مین را درک کرده و آنها را بفهمند. این کمیسیون‌ها با قواعد حقوقی نیز آشنایی ندارند. قربانیان مین در این کمیسیون‌ها حق دفاع از خود را نداشته و ممکن است اساسا به جلسات مربوطه دعوت نشوند.
این وکیل دادگستری تصریح می‌کند: اگر از این کمیسیون‌ها آرایی به نفع قربانیان صادر شود، بنیاد شهید از اجرای آن استنکاف می‌کند. همچنین اگر قربانی مین بخواهد به تصمیم کمیسیون نزد نهاد‌های دارای صلاحیت مانند دیوان عدالت اداری اعتراض کند در آنجا هم قضات آشنایی زیادی با مسائل قربانیان مین نداشته و این افراد را به کمیسیون‌های ماده ۱۶ بنیاد شهید می‌فرستند که ماموریت آن رسیدگی به اعتراض جانبازان به نقص حقوقشان توسط بنیاد شهید و ارگان‌هایی است که قوانین بنیاد شهید در آنها جاری است.
او اظهار می‌کند: عدم آشنایی با قواعد حقوقی در کمیسیون‌های ماده ۲ فرمانداری‌ها و همین ارجاع به بنیاد شهید باعث شده که امروزه شاهد سال‌های سرگردانی قربانیان مین میان کمیسیون‌های ماده ۲ فرمانداری‌ها و کمیسیون‌های ماده ۱۶ بنیاد شهید و دیوان عدالت اداری باشیم. پرونده این افراد در بیشتر موارد با گذشت سال‌ها از حادثه به نتیجه نمی‌رسد به نحوی که امروز پرونده‌هایی از قربانیان مین وجود دارد که بیش از ۲۰ سال است در جریان بوده و هنوز به نتیجه قطعی نرسیده‌اند.
بیشتر بخوانید: جنگ در غرب کشور ادامه دارد/ بنیاد شهید حقوق قربانیان مین را وتو می‌کند
قربانیان مین دیه نمی‌گیرند!
وی تصریح می‌کند: با وجود قوانینی که در حمایت از قربانیان مین وجود دارد، اما تفسیر‌های بنیاد شهید از این قوانین و خلا‌های موجود باعث شده که در اکثریت موارد قربانیان مین به حقوق خود نرسند. آنچنانکه امروز پرداخت دیه به چالشی جدی برای قربانیان مین تبدیل شده است. این افراد اولا باید در دادگاه طرح دعوی کنند و بر فرض که رایی به نفع آنها صادر شود قربانی مین متوجه می‌شود که اگر دیه را دریافت کند ممکن است تحت حمایت بنیاد قرار نگیرد. قربانیان در این شرایط ناچار به استنکاف از دریافت دیه هستند البته اگر دیه‌ای به آنها پرداخت شود! چرا که در بسیاری از موارد این اتفاق نمی‌افتد. اما این برداشت بنیاد شهید که دریافت کننده دیه تحت پوشش قرار نمی‌گیرد کاملا غیرحقوقی است.
سرگران خاطرنشان می‌کند: یکی از مسائلی که در حوزه قربانیان مین وجود دارد جمع‌آوری اطلاعات است. نهاد‌هایی که مربوط به کنوانسیون اوتاوا هستند تاکید دارند بر جمع‌آوری اطلاعات در زمینه پرونده قربانیان مین و وضعیت آنها، اما ایران به این کنوانسیون نپیوسته است و مرکز مین‌زدایی کشور هم آماری از تعداد قربانیان و پرونده‌ها اعلام نمی‌کند به همین دلیل هم ما آمار‌های رسمی در این خصوص نداریم. اگر آماری هم وجود داشته باشد آماری است که از طریق فعالان این حوزه و با توجه به خبر‌های منتشر شده در رسانه‌هاست. این آمار‌ها هم قدیمی بوده و قابل اتکا نیستند.
این وکیل دادگستری درباره کمپین آگاهی رسانی درباره مین هم توضیح می‌دهد: یکی از مسائلی که در حوزه مین مطرح می‌شود مقابله با آسیب‌های ناشی از آن است. یعنی وجود مین‌ها با توجه به سیاست دولت‌ها و اینکه پاکسازی مین کاری بسیار دشوار است در حال حاضر اجتناب‌ناپذیر است. از این رو افراد و گروه‌ها و نهاد‌هایی به دنبال آن هستند که از طریق آموزش خطرات مین آثار و تلفات ناشی از این سلاح دفاعی و جنگی را برای غیرنظامیان کاهش دهند.
وی می‌افزاید: در عرصه جهانی از اوائل دهه ۹۰ میلادی کمپینی در این خصوص شکل گرفت که به دنبال خلع سلاح در این حوزه بود. این کمپن برنامه حمایت از قربانیان مین و آموزش خطرات مین به غیرنظامیان ساکن در مناطق آلوده به مین را در پیش گرفت. در ایران از چند سال پیش به همت برخی از افراد فعال در این حوزه کمپینی تحت عنوان ایران بدون مین شکل گرفته است که سعی می‌کند با آگاهسازی مردم در فضای مجازی و همکاری با برخی سمن‌ها به کاهش تلفات غیرنظامیان ساکن در مناطق آلوده به مین کمک کند. اما این کمپین چندان مورد حمایت قرار نگرفته است و فعالیت‌های آن در حال حاضر صرفا محدود به فضای مجازی است.
اعضای این کمپین در حد دانش و توان اقتصادی خود تلاش می‌کنند که از طریق قبول وکالت قربانیان مین و همچنین از طریق روابطی که با برخی از نهاد‌ها برای حل مشکلات قربانیان مین دارند و جمع‌آوری محدود برخی منابع مالی به این قربانیان کمک کنند.
