موج مهاجرت دانشجويان و نخبگان از کشور
رویداد۲۴ ۳۷ درصد از دارندگان مدال در المپيادهاي دانش‌آموزي، در بازه زماني ۸۰ تا ۹۱ مهاجرت کرده‌اند. ۲۵ درصد از مشمولان بنياد نخبگان و ۱۵ درصد از رتبه‌هاي زير هزار کنکور سراسري هم مقيم کشورهاي ديگر هستند. آنها از بهتر شدن وضعيت کشور نااميد بودند. چمدان‌هايشان را بستند و مهاجرت از کشور را انتخاب کردند.
خروج سرمايه‌هاي انساني از کشور با همين چند آمار قابل توجه مي‌شود. بر اساس جديدترين آمارهاي رصدخانه مهاجرت ايران از تعداد ۲ هزار و ۷۶۵ نفر دارندگان مدال المپياد دانش‌آموزي در بازه زماني ۸۰ تا ۹۱ بيش از هزار نفر مقيم خارج هستند. همچنين حدود هزار نفر از آنها نيز سابقه خروج دارند. تنها ۱۲۲ نفر از مهاجران بازگشتند.
همچنين بيش از ۵ هزار و ۶۰۰ نفر تعداد مشمولان بنياد نخبگان طي بازه زماني ۸۰ تا ۹۴ هستند. از اين تعداد نيز حدود هزار و ۵۰۰ نفر مقيم خارج هستند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر نيز سابقه خروج دارند. اما تنها حدود ۲۰۰ نفر از آنها برگشتند. در همين بازه زماني از تعداد حدود ۵۴ هزار نفر از رتبه‌هاي زير هزار کنکور سراسري، بيش از هشت هزار نفر مهاجرت کردند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر از آنها به کشور بازگشتند. به عبارتي بسياري از نخبگان شرايط کشور مناسب کار و زندگي ندانستند.
پيش از اين هم صندوق بين المللي پول نيز گزارشي داد که بر اساس آن ايران با صدور سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نخبه به لحاظ مهاجرت نخبگان، در ميان ۹۱ کشور در حال توسعه رتبه اول را داشت.
سال گذشته نيز محمد وحيدي، نايب رييس اول کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس گفته بود: «در بين ۹۸ کشوري که نخبگان خود را با مهاجرت از دست مي‌دهند، ايران جزو کشور‌ها با بالاترين آمارها قرار دارد.»
تعداد دانشجويان ايراني در خارج از کشور طي سالهاي ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ افزايشي ۲/۳ برابري داشته است. اما از تعداد حدود ۵۶ هزار دانشجو، تعداد ايرانيان بازگشتي در طرح همکاري با متخصصان و دانشمندان ايراني غيرمقيم تا فروردين ۱۴۰۰ تنها حدود دو هزار نفر بوده.
بیشتر بخوانید: تقاضای مهاجرت پرستاران ایرانی ۶ برابر شد/ یک میلیارد هزینه برای تربیت هر پرستار
نااميدي از اصلاح امور کشور، انگيزه مهاجرت دانشجويان
آنچه مشخص است در کشور مسئله‌اي آنها را ترغيب به رفتن کرده است. نااميدي از اصلاح امور کشور، علاقه به کسب سابقه تحصيلي و ميل به تجربه زندگي در خارج از مهم‌ترين انگيزه‌هاي مهاجرت دانشجويي است.
آمارهاي مهاجرتي ايرانيان به اينجا ختم نمي‌شود. پس از تحولات اقتصادي سال ۹۷(بازگشت مجدد تحريم‌ها) تصميم به مهاجرت دانشجويان و فعالان استارتاپي افزايش چشمگيري داشته است.
آمريکا، ترکيه، آلمان، ايتاليا و کانادا به عنوان پنج مقصد اصلي دانشجويان ايراني در دنيا هستند. البته طي سالهاي اخير با افزايش هزينه‌هاي مهاجرت دانشجويي، مهاجرت آنها به کشورهايي همسايه مثل ترکيه و ارمنستان بيشتر شده است.
البته مسئله تنها مهاجرت دانشجويان و فعالان استارتاپي نيست. آنطور که در سالنامه مهاجرتي ايران در سال ۱۴۰۰ نوشته، ميل به مهاجرت ساير ايرانيان نيز با توجه وضعيت اقتصادي کشور به شکل نگران‌کننده‌اي روبه افزايش است.
برجام سرعت مهاجرت ايرانيان را کم کرد
در واقع طي ۳۰ سال گذشته، جمعيت مهاجران ايراني ۲٫۲ برابر شده است. اما روند مهاجرت در اين ۳۰ سال گاهي کند و گاهي با سرعت بيشتري بوده. براساس آمارها تعداد پناهجويان ايراني در سال ۲۰۱۷ حدود ۷۵ هزار نفر بوده که نسبت به سال قبل آن کاهشي بوده.
به نظر مي‌رسد اين کاهش پناهجو بعد از توافق برجام بوده. بعد از برجام اميدها براي بهبود اقتصاد ايران بيشتر شد. پيش‌تر بهرام صلواتي، مدير اين رصدخانه نيز به تجارت‌نيوز گفته بود موتور اصلي مهاجرت در کشور فشار اقتصادي است.
حالا به نظر مي‌رسد بار ديگر نااميدي از اقتصاد کشور در کنار دلايل ديگر، انگيزه مهاجرت از ايران را بيشتر کرده است. در سال ۲۰۲۰ رتبه مهاجرفرستي ايران ۵۴ از ۲۳۲ کشور و براي دانشجو فرستي در رتبه ۱۹ از ۲۴۱ قرار دارد. همچنين در سال ۲۰۲۰ رتبه پناهنده فرستي ايران ۲۲ از ۱۹۴ بوده است!
بعد از موافقت مجلس براي بررسي طرح صيانت از فضاي مجازي با اصل ۸۵ قانون اساسي، موجي از انتقادات و البته نااميدي توسط کاربران شبکه‌هاي اجتماعي شکل گرفت.
برخي مي‌گويند شبکه‌هاي اجتماعي آخرين کورسوي آنها براي کسب وکار بوده و حالا با اين طرح در چنين شرايط اقتصادي ديگر انگيزه‌اي براي ماندن ندارند. برخي از کاربران حالا ديگر حرف از مهاجرت به عنوان يک اجبار مي‌گويند و نه يک انتخاب. بررسي‌ها نشان داده جستجوي واژه مهاجرت در گوگل بعد از تصويب طرح صيانت از فضاي مجازي نيز افزايش يافت.
براساس پيمايش‌هاي رصدخانه مهاجرت ايران، مهاجرت‌هاي اقتصادي مهم‌ترين نوع و کانال مهاجرت ايرانيان است. همچنين بسياري از مهاجرت‌هايي که از ساير کانال‌هاي تحصيلي يا پناهجويي نيز انجام مي‌شود انگيزه‌هاي اقتصادي دارد.
با همه اين تفاسير به نظر مي‌رسد باتوجه وضعيت اقتصادي کشور، همچنين بي‌نتيجه ماندن مذاکرات برجامي و دست آخر زمزمه محدود شدن فضاي اينرنتي کشور احتمالا شاهد موج مهاجرتي جديد باشيم.
