همه چیز درباره قرص ید و نحوه مصرف آن

رویداد۲۴| در هنگام حمله به تاسیسات اتمی آگاهی عمومی درباره روش‌های محافظت از بدن در برابر اثرات زیان‌بار تشعشعات، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. یکی از ساده‌ترین و موثرترین اقدامات فوری در چنین شرایطی، مصرف قرص ید (به‌ویژه ید پایدار یا «یدید پتاسیم») است که می‌تواند از جذب رادیواکتیو توسط غده تیروئید جلوگیری کند. این دارو نه‌تنها توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) بلکه توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) به‌عنوان یکی از ابزار‌های حیاتی مقابله اولیه در برابر آلودگی پرتویی شناخته می‌شود.

رادیواکتیو چیست و چرا خطرناک است؟

در پی انفجار‌های هسته‌ای یا نشت از نیروگاه‌های اتمی، ایزوتوپ‌های رادیواکتیو متعددی از جمله «ید ۱۳۱» در محیط آزاد می‌شوند. ید ۱۳۱ به دلیل ساختار شیمیایی مشابه با ید طبیعی، توسط غده تیروئید جذب می‌شود. این جذب می‌تواند منجر به آسیب سلولی، اختلالات هورمونی، سرطان تیروئید و در موارد شدید حتی مرگ شود. کودکان، زنان باردار و سالمندان به‌ویژه در برابر این آسیب‌ها آسیب‌پذیرتر هستند.

قرص ید چیست و چگونه عمل می‌کند؟

قرص ید در واقع حاوی «یدید پتاسیم» (KI) است، نوعی ید پایدار غیررادیواکتیو که به راحتی توسط بدن جذب می‌شود. مصرف این قرص باعث اشباع غده تیروئید با ید غیررادیواکتیو می‌شود، به‌طوری که دیگر فضای خالی برای جذب ید رادیواکتیو باقی نمی‌ماند. در نتیجه، ورود ایزوتوپ‌های رادیواکتیو به غده تیروئید مسدود شده و خطر سرطان و دیگر عوارض جدی به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد.

چه زمانی باید قرص ید مصرف شود؟

اثربخشی قرص ید بسیار وابسته به زمان مصرف آن است. توصیه سازمان جهانی بهداشت این است که:

بهترین زمان مصرف: بین ۶ تا ۱۲ ساعت پیش از قرار گرفتن در معرض ید رادیواکتیو.

اثر قابل قبول: تا دو ساعت پس از تماس اولیه با تشعشع.

اثر محدود: اگر بیش از ۴ ساعت بگذرد، تأثیر قرص به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

به همین دلیل، دولت‌ها در شرایط اضطراری باید توزیع فوری این قرص را در نواحی پرخطر سازمان‌دهی کنند و مردم را از زمان صحیح مصرف مطلع نمایند.

دوز مناسب برای گروه‌های مختلف

دوز مصرف یدید پتاسیم بر اساس سن و شرایط جسمانی افراد متفاوت است. به طور کلی، دوز‌های توصیه‌شده از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به شرح زیر است:

نوزادان تا یک ماهگی: ۱۶ میلی‌گرم

کودکان بین یک ماه تا سه سال: ۳۲ میلی‌گرم

کودکان بین ۳ تا ۱۲ سال: ۶۵ میلی‌گرم

نوجوانان و بزرگسالان: ۱۳۰ میلی‌گرم

زنان باردار یا شیرده: ۱۳۰ میلی‌گرم

مصرف بیش‌ازحد مجاز ممکن است منجر به اختلالات تیروئیدی و عوارض جانبی شود، بنابراین رعایت دقیق دوز توصیه‌شده بسیار مهم است.

عوارض جانبی و موارد منع مصرف

اگرچه قرص ید برای استفاده اضطراری طراحی شده و در حالت طبیعی برای اکثر افراد بی‌خطر است، ممکن است برخی از افراد به آن واکنش منفی نشان دهند:

تهوع یا استفراغ

درد شکمی

واکنش‌های آلرژیک (در موارد نادر)

اختلال عملکرد تیروئید (بویژه در بیماران با سابقه تیروئید)

بثورات پوستی یا حساسیت تنفسی

در صورتی که فردی دچار بیماری گریوز، گواتر سمی یا آلرژی به ید باشد، قبل از مصرف حتماً باید با پزشک مشورت شود.

نقش دولت‌ها و برنامه‌ریزی اضطراری

سازمان‌های بین‌المللی تأکید دارند که توزیع و ذخیره‌سازی قرص ید باید بخشی از برنامه‌های مدیریت بحران هسته‌ای باشد. دولت‌ها موظف هستند:

قرص ید را در مناطق پرخطر مانند اطراف نیروگاه‌های هسته‌ای ذخیره کنند.

سازوکار فوری توزیع دارو را در صورت وقوع حادثه فراهم نمایند.

اطلاع‌رسانی شفاف و دقیق به مردم در مورد زمان و نحوه مصرف انجام دهند.

آموزش نیرو‌های امدادی و پزشکی برای مواجهه با شرایط اضطراری را در دستور کار قرار دهند.

همچنین، استفاده همزمان از دیگر اقدامات حفاظتی مانند ماندن در خانه، استفاده از ماسک‌های ضد آلودگی و عدم مصرف آب یا غذای آلوده، مکمل اثر محافظتی قرص ید است.

جمع‌بندی

قرص ید یکی از ساده‌ترین و ارزان‌ترین ابزار‌های محافظتی در مواجهه با حوادث رادیواکتیو به‌شمار می‌رود. با اشباع غده تیروئید از ید پایدار، از جذب ید رادیواکتیو جلوگیری کرده و احتمال ابتلا به سرطان تیروئید را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. با این حال، باید دانست که این قرص تنها برای مقابله با ید رادیواکتیو مؤثر است و نمی‌تواند از دیگر ایزوتوپ‌ها مانند سزیم ۱۳۷ یا پلوتونیوم محافظت کند.

آگاهی عمومی، آموزش صحیح، توزیع به‌موقع و نظارت دولتی، ارکان اصلی موفقیت این استراتژی ساده، اما حیاتی هستند. بنابراین، در هر برنامه مقابله با تهدید‌های هسته‌ای، جایگاه ویژه‌ای برای قرص ید باید در نظر گرفته شود.