بازگشت به شورای عالی امنیت ملی، ۱۷ سال بعد از استعفای جنجالی | چرا برای خوشحال شدن از دبیری لاریجانی زود است؟

رویداد۲۴ |  شامگاه نخستین روز هفته، خبرگزاری فارس – رسانه نزدیک به نهاد‌های نظامی و امنیتی – از احتمال انتصاب علی لاریجانی به‌عنوان دبیر جدید شورای‌عالی امنیت ملی در روز‌های آینده خبر داد. این رسانه همچنین به تحولات ساختاری در دبیرخانه شورا اشاره کرده که قرار است زیر نظر لاریجانی انجام شود.

این نخستین بار نیست که گمانه‌زنی‌ها درباره نقش‌آفرینی پررنگ‌تر لاریجانی در حوزه‌های سیاسی و امنیتی مطرح می‌شود؛ اما اهمیت این خبر در شرایط فعلی، به فعالیت‌های سیاسی و دیپلماتیک او در ماه‌های اخیر بازمی‌گردد. لاریجانی، سیاستمدار محافظه‌کار و رئیس پیشین مجلس، پس از پایان ۱۲ سال حضور در پارلمان، با حکم رهبری به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد و به‌عنوان مشاور ایشان در امور بین‌الملل منصوب شد. هرچند او دو بار در انتخابات ریاست‌جمهوری با ردصلاحیت شورای نگهبان مواجه شد، اما در یک سال اخیر – به‌ویژه پس از روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان – حضوری فعال‌تر داشته و  حتی به‌عنوان نماینده جمهوری اسلامی راهی چند سفر مهم دیپلماتیک شد.

ماجرای احتمال انتصاب لاریجانی به‌عنوان دبیر شعام چیست؟

شامگاه شنبه، فارس خبر داد که «علی لاریجانی احتمالاً طی روز‌های آینده دبیر شورای‌عالی امنیت ملی می‌شود و علی‌اکبر احمدیان مسئولیت چند پرونده ویژه و استراتژیک را برعهده خواهد گرفت.» این رسانه همچنین از احیای شورای‌عالی دفاع سخن گفت؛ نهادی جدید با مأموریت‌های راهبردی در حوزه سیاست‌های دفاعی.

اظهارات چهره‌های نزدیک به لاریجانی نیز این گمانه را تقویت کرد. غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده پیشین مجلس، ضمن تأیید این خبر گفت: «چیزی که من شنیده‌ام صحت دارد و امیدوارم سریع‌تر نهایی شود.» منصور حقیقت‌پور، دیگر چهره نزدیک به لاریجانی هم اعلام کرد: «این احتمال را رد نمی‌کنم.»

معمای شورای‌عالی دفاع و اصلاحات ساختاری

حقیقت‌پور، لاریجانی را «سرمایه‌ای برای نظام» خوانده و گفته است: «دبیر جدید باید امنیت ملی را تقویت کرده و سیستم دفاعی کشور را برای مقابله با تهدید‌ها توانمندتر کند.» او تأکید کرده که دبیرخانه شعام حتی در حوزه سیاست داخلی هم می‌تواند اثرگذار باشد.

غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی ضمن تایید خبر خبرگزاری فارس، تاکید کرده پیش از انتشار این اخبار غیررسمی نیز از این انتصاب احتمالی باخبر بوده، گفته است: «قرار است این اتفاق رخ دهد و فکر می‌کنم همین الان هم که رخ نداده، دیر است.» او نیز به آن‌چه در فضای رسانه‌ای در ارتباط با احتمال فعال شدن سازوکار شورای‌عالی دفاع مطرح شده، واکنش نشان داده و در عین حال در توضیحاتی درباره حدود اختیارات و مسئولیت‌های شورای‌عالی دفاع که ظاهراً قرار است ذیل شورای‌عالی امنیت ملی یا دبیرخانه این نهاد فعالیت کند، گفته «دفاع الزاماً به معنای جنگ نیست، بلکه اصلاح ساختاری است. کشور نیاز به خانه‌تکانی دارد و باید مقداری تغییرات در روند انجام امور صورت گیرد و ساختار کشور متناسب با شرایط روز شود.»

جعفرزاده ایمن‌آبادی همچنین با انتقاد نسبت‌به «حذف و خانه‌نشین کردن طیفی از نخبگان» در سال‌های گذشته، از لزوم به‌کارگیری تمامی این افراد سخن گفته و تاکید کرده که «ظاهراً چنین رفتار عقلانی را ظرف یکی، دو هفته آینده شاهد خواهیم بود.» او حتی احتمال انتصاب علی لاریجانی به‌عنوان دبیر شورای‌عالی امنیت ملی در زمانی زودتر از دو هفته آینده را رد نکرده و گفته: شاید مقداری زودتر این اتفاق بیفتد؛ چیزی که شنیده‌ام زودتر خواهد بود، اما نمی‌توانم آن را موثق بدانم. اما اخبار غیررسمی از افراد ذی‌صلاح دارم که اتفاق خواهد افتاد.

بیشتر بخوانید: واکنش توییتر فارسی به احیای یک نهاد قدیمی | پشت پرده بازگشت شورای عالی دفاع چیست؟

بازگشت لاریحانی بعد از دو دهه

بازگشت احتمالی لاریجانی به دبیرخانه شعام، نگاه‌ها را به گذشته معطوف کرده است. او خرداد ۸۳ پس از یک دهه ریاست صداوسیما، با حکم رهبری به نمایندگی در شورای‌عالی امنیت ملی منصوب شد و دو ماه بعد دبیر شورا شد؛ سمتی که پیش‌تر در اختیار حسن روحانی بود. اما همکاری او با محمود احمدی‌نژاد دشوار بود و سرانجام پس از ۲۶ ماه، در مهر ۸۶ استعفا داد.

بنابر آن‌چه منابع رسانه‌ای در آن مقطع زمانی ثبت کرده‌اند، لاریجانی در سال ۸۶ چند نوبت درخواست استعفا کرد تا بالاخره در مهرماه همان سال، پس از ۲۶ ماه فعالیت در قامت دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، خواسته‌اش را به کرسی نشاند و به دوران حضورش راس دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی پایان داد.

لاریجانی بعد‌ها گفت از همان ابتدا با سبک مدیریتی احمدی‌نژاد اختلاف داشته است. او در خاطراتش گفته همان ماه‌های نخست فعالیت در قامت دبیر شورای‌عالی امنیت، به دشواری‌های همکاری با احمدی‌نژاد که در آن مقطع به ریاست‌جمهوری رسیده بود، پی برده و خواستار پایان دادن به این همکاری طاقت‌فرسا شده بود. اما درنهایت وقتی کاسه صبرش لبریز شد که در میانه راه مذاکرات خود با خاویر سولانا به‌عنوان نماینده اتحادیه اروپا و مسئول مذاکره با ایران، با این خبر مواجه شد که احمدی‌نژاد صراحتاً پرونده هسته‌ای ایران را در شورای امنیت سازمان ملل پایان یافته دانسته است.

برخی رسانه‌ها در آن زمان، فشار احمدی‌نژاد به برکناری لاریجانی را علت استعفای او خواندند و نوشتند که احمدی‌نژاد به این دلیل که لاریجانی بدون هماهنگی با او، وارد گفت‌و‌گو با سولانا شده، درخواست برکناری لاریجانی را مطرح کرده است. جالب آن‌که لاریجانی هرگز منکر اختلافاتش با احمدی‌نژاد نشده است. چنان‌که در اظهارنظری در این رابطه گفته «من حس می‌کردم یک نوع اختلاف جدی مدیریتی با آقای احمدی‌نژاد دارم. مسائل استراتژیک کشور با تانی و حساب شده پیش برود و احتیاج دارد همه بخش‌های مختلف همگرایی داشته باشد. کار‌های لحظه‌ای نمی‌تواند صدق کند و برای کشور مشکلاتی ایجاد می‌کند. تا یک مدتی تحمل بود و بحث می‌کردیم، اما از یک زمانی به بعد، من دیدم به هر حال ایشان رئیس‌جمهور است و حق دارد و لزومی ندارد که بنده مزاحم ایشان باشم.»

مسکو؛ مرکز تحولات سیاسی لاریجانی

جالب اینکه اگر استعفای او در سال ۸۶ پس از سفر پوتین به تهران رخ داد، حالا هم دیدار اخیر لاریجانی با ولادیمیر پوتین در مسکو، دوباره نامش را بر سر زبان‌ها انداخت. سفری که ازقضا به این دلیل حائز اهمیت بود که لاریجانی در آن نه‌فقط به‌عنوان مشاور رهبری، بلکه به‌عنوان فرستاده مسعود پزشکیان با پوتین دیدار کرد تا روشن شود که او حالا نه‌تنها از اعتماد رهبری برخوردار است، بلکه معتمد رئیس‌جمهوری نیز هست و درنتیجه می‌تواند امیدوار باشد که دیگر آن تجربیات تلخ دوران ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد را تجربه نخواهد کرد.

دستاورد لاریجانی در ۲۶ ماه دبیری شورای عالی امنیت ملی چه بود؟

برخی ناظران بازگشت لاریجانی به دبیرخانه شعام را امری مثبت ارزیابی می‌کنند، اما همزمان منتقدان معتقدند که او در ۲۶ ماهی که در میانه دهه ۸۰ خورشیدی در این مقام ایفای مسئولیت کرده، دستاورد ویژه‌ای نداشته و درنتیجه نمی‌توان به بازگشت او به این نهاد چندان امیدوار بود. این دسته از منتقدان معتقدند فارغ از آن‌که پروژه لاریجانی دردهه ۸۰ با استعفا نیمه‌کاره رها شد، حتی پیش از آن هم قابل دفاع نبود. ضمن آن‌که آغاز مذاکره با خاویر سولانا در آن مقطع هم دستاورد حسن روحانی بود.

لاریجانی البته مطابق انتظار، این دست انتقاد‌ها را وارد نمی‌داند و معتقد است بی نتیجه ماندن دستاورد‌های او در شورای عالی امنیت ملی به دلیل دخالت‌های دولت وقت و تفکری بود که با روی کار آمدن سعید جلیلی حاکم شد. نکته‌ای که البته شخص سعید جلیلی هم پآن را رد نکرده است؛ جلیلی در مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ اعتراف کرد که لاریجانی در جریان مذاکرات به‌عنوان دبیر شورای‌عالی امنیت ملی با خاویر سولانا به توافق رسیده بود. علی‌اکبر ولایتی نیز در همان مناظره این واقعیت را تایید کرد و گفت «مذاکرات لاریجانی با سولانا به نتایج خوبی رسیده و درباره همین تعداد سانتریفیوژ توافق شده بود، اما هم‌زمان، یک مقام بلندپایه اجرایی در نمازجمعه تهران اعلام کرد که «ما در خصوص مسائل هسته‌ای مذاکره نمی‌کنیم.» ولایتی که بدون اشاره به نام احمدی‌نژاد، درواقع او را مقصر شکست مذاکرات لاریجانی و سولانا خواند و تاکید کرد که «همین اظهارات باعث شد سولانا در مذاکرات بعدی تلکس این خبر را نشان دهد و مذاکرات متوقف شود.»

چطور لاریجانی از ردصلاحیت پیاپی به دبیری شورای عالی امنیت ملی رسید؟

اکنون اصولگرایان نام لاریجانی را برای دبیرخانه شعام مطرح می‌کنند؛ درحالی‌که او در سال‌های اخیر دوبار با ردصلاحیت شورای نگهبان از رقابت ریاست‌جمهوری بازماند. دلیل ردصلاحیت پیاپی علی لاریجانی در ۲ انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم و چهاردهم در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۳، تحصیل و اقامت برخی اعضای خانواده‌اش در خارج عنوان شد؛ موضوعی که لاریجانی تکذیب کرد.

اما واقعیت این است که قانونی که در آن مقطع مانع از کاندیداتوری لاریجانی شد، کماکان پابرجاست و در همین ماه‌های گذشته نیز دست‌کم محمدجواد ظریف را از ادامه حضور در دولت پزشکیان بازداشته است. به هر تفسیر حال باید دید اگر آن‌چه منابع رسانه‌ای درخصوص بازگشت لاریجانی به دبیرخانه شعام گفته‌اند، عملی می‌شود یا نه و پس از آن، رسانه‌های اصولگرایی که تا پیش از این منتقد کاندیداتوری لاریجانی و حضور امثال ظریف در دولت بودند، پس از انتصاب احتمالی لاریجانی به‌عنوان دبیر جدید شورای‌عالی امنیت ملی چه موضعی اتخاذ خواهند کرد.