ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC چیست؟

رویداد۲۴ | ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC (Central Bank Digital Currency) نوعی پول الکترونیکی است که توسط بانک مرکزی هر کشور صادر می‌شود و برخلاف رمزارز‌های آزاد، تحت نظارت و پشتیبانی کامل دولت است. این ارز در واقع نسخه دیجیتال پول ملی است که ارزش آن دقیقاً معادل فیات همان کشور است؛ یعنی همان پولی که امروز مردم در قالب اسکناس استفاده می‌کنند.

با توسعه فناوری بلاک چین و رشد سریع رمزارز‌هایی مانند بیت‌کوین و اتریوم، بسیاری از دولت‌ها به فکر افتادند تا نسخه باثبات‌تری از این فناوری را برای سیستم پولی خود به کار بگیرند. در نتیجه، ایده ارز دیجیتال ملی به وجود آمد؛ ارزی که با تکیه بر فناوری‌های نوین، جایگزینی ایمن و قانونی برای اسکناس و تراکنش‌های سنتی باشد.

چرا کشور‌ها به سمت ارز دیجیتال ملی رفته‌اند؟

در بسیاری از کشورها، بخش قابل‌توجهی از مردم هنوز دسترسی آسانی به خدمات بانکی ندارند. مثلاً در ایالات متحده، حدود پنج درصد از بزرگسالان حساب بانکی ندارند و گروهی دیگر به خدمات گران‌قیمت غیررسمی متکی‌اند. ارز دیجیتال بانک مرکزی با هدف رفع این نابرابری طراحی شده است تا تمام شهروندان بتوانند به پول رسمی کشور دسترسی مستقیم و ارزان‌تری داشته باشند.

از سوی دیگر، کاهش استفاده از پول نقد در کشور‌های توسعه‌یافته و افزایش پرداخت‌های آنلاین باعث شده دولت‌ها به دنبال شکل دیجیتالی از پول رسمی باشند که بتواند امنیت مالی، سرعت تراکنش و نظارت دقیق‌تری را تضمین کند.

ارز دیجیتال ملی چگونه کار می‌کند؟

CBDC در واقع یک پایگاه داده دیجیتال مجوزدار است که توسط بانک مرکزی و گاه با همکاری مؤسسات مالی منتخب اداره می‌شود. فقط نهاد‌های تأییدشده اجازه دارند در شبکه آن تراکنش انجام دهند. این سیستم به بانک مرکزی اجازه می‌دهد در صورت نیاز تراکنش‌ها را متوقف یا وجوه را مسدود کند.

بیشتر ارز‌های دیجیتال ملی روی بلاک‌چین‌های اختصاصی اجرا می‌شوند. برخی نیز ممکن است از بلاک‌چین‌های عمومی استفاده کنند، اما همچنان به مجوز و کنترل مرکزی وابسته‌اند. این طراحی به بانک مرکزی امکان می‌دهد هم امنیت شبکه را حفظ کند و هم از نظارت کامل بر جریان پول برخوردار باشد.

بیشتر بخوانید: بیت کوین کش چیست؟| راهنمای کامل آشنایی با رمزارز BCH

اهداف و مزایای ارز دیجیتال بانک مرکزی

بانک‌های مرکزی با توسعه این ارز‌ها به چند هدف اصلی می‌رسند:

• کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت تراکنش‌ها: سیستم مبتنی بر دفترکل توزیع‌شده (DLT) انتقال پول بین بانک‌ها یا کشور‌های مختلف را بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر می‌کند.
• اجرای مؤثرتر سیاست‌های پولی: بانک مرکزی می‌تواند مستقیماً عرضه پول را تنظیم کرده و نرخ بهره یا رشد نقدینگی را به‌صورت لحظه‌ای کنترل کند.
• علاوه بر این، ارز دیجیتال ملی می‌تواند از وقوع بحران‌های نقدینگی جلوگیری کرده، ثبات مالی را تقویت کند و در نهایت جایگزینی امن برای پول نقد سنتی باشد.

تفاوت رمزارز‌ها با ارز دیجیتال بانک مرکزی

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها میان CBDC و رمزارز‌هایی مانند بیت‌کوین در میزان تمرکز و نظارت است. رمزارز‌ها غیرمتمرکزند؛ هیچ نهاد مرکزی آنها را کنترل نمی‌کند و تراکنش‌ها در دفترکل عمومی و ناشناس ثبت می‌شود. در مقابل، ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط دولت و نهاد پولی رسمی کنترل می‌شود.

از نظر حریم خصوصی نیز تفاوت چشمگیری وجود دارد. در حالی که تراکنش‌های رمزارزی تا حدودی ناشناس هستند، در سیستم CBDC بانک مرکزی اطلاعات کامل کاربران و نقل‌وانتقال‌ها را در اختیار دارد. این مسئله برای برخی کشور‌ها ابزاری برای نظارت اقتصادی و حتی اجتماعی محسوب می‌شود.

ویژگی‌های ارز دیجیتال ملی

ارز دیجیتال بانک مرکزی معمولاً بر پایه دفترکل توزیع‌شده کار می‌کند، اما برخلاف بلاک‌چین‌های عمومی مانند بیت‌کوین، ساختاری مجاز دارد. به این معنا که فقط نهاد‌های مشخص می‌توانند گره‌های شبکه را مدیریت کنند.

در این مدل:

• بانک مرکزی نقش کنترل‌کننده اصلی را دارد.
• نهاد‌های مالی مورد تأیید می‌توانند در ثبت تراکنش‌ها مشارکت کنند.
• دولت‌ها می‌توانند تراکنش‌های مشکوک را متوقف یا وجوه غیرقانونی را مسدود کنند.
• این سیستم ضمن افزایش امنیت، امکان نظارت دقیق بر اقتصاد و جریان پولی کشور را برای دولت فراهم می‌کند.

انواع ارز دیجیتال بانک مرکزی

ارز‌های دیجیتال ملی معمولاً در دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. ارز دیجیتال کلان:

این نوع برای استفاده بین بانک‌ها و مؤسسات مالی طراحی شده است. کارکرد آن شبیه ذخایر سنتی بانک مرکزی است و برای تسویه تراکنش‌های عمده و بین‌المللی به کار می‌رود. ارز کلان می‌تواند روند پرداخت‌های برون‌مرزی را سرعت بخشیده و ریسک انتقال بین بانکی را کاهش دهد.

۲. ارز دیجیتال خرد:

نسخه‌ای از ارز دیجیتال است که برای استفاده عمومی منتشر می‌شود و جایگزین پول نقد خواهد شد. این نوع ارز دسترسی ۲۴ ساعته دارد، قابلیت رهگیری و پرداخت‌های لحظه‌ای را فراهم می‌کند و معمولاً به سه شکل ارائه می‌شود:

• مستقیم: بانک مرکزی مستقیماً حساب کاربران را مدیریت می‌کند.
• غیرمستقیم: واسطه‌های مالی بین بانک مرکزی و مردم قرار دارند.
• ترکیبی: ترکیبی از دو مدل بالا برای افزایش دسترسی و کاهش هزینه‌ها.

تفاوت ساختاری با بیت‌کوین و سایر رمزارز‌ها

اگرچه ارز دیجیتال بانک مرکزی از فناوری مشابه بلاک‌چین بهره می‌برد، اما در ماهیت کاملاً متفاوت است. در بیت‌کوین هیچ نهادی نمی‌تواند عرضه پول را تغییر دهد، در حالی که بانک‌های مرکزی قادرند بسته به شرایط اقتصادی، میزان عرضه CBDC را تنظیم کنند.

همچنین رمزارز‌ها برای ناشناس بودن و استقلال از دولت‌ها طراحی شده‌اند، ولی ارز دیجیتال ملی دقیقاً در جهت عکس آن حرکت می‌کند و ابزاری در اختیار دولت‌ها برای کنترل جریان پول و سیاست‌های مالی قرار می‌دهد.

چالش‌های ارز دیجیتال ملی 

بانک‌های مرکزی هنگام طراحی CBDC باید به موضوعاتی مانند حفظ حریم خصوصی، جلوگیری از جرایم مالی، امنیت سایبری و تأثیر آن بر بانک‌های تجاری توجه کنند. به عنوان مثال، اگر مردم ترجیح دهند مستقیماً از بانک مرکزی پول نگهداری کنند، ممکن است نقش بانک‌های تجاری در سیستم مالی کاهش یابد.

از سوی دیگر، کشور‌های مختلف رویکرد متفاوتی دارند. چین با استفاده از یوان دیجیتال به دنبال نظارت گسترده‌تر بر تراکنش‌های داخلی است، در حالی که فدرال رزرو آمریکا بر حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از کنترل بیش‌ازحد تمرکز دارد.