مداح و ورزشکار فرقی ندارد؛ فحش باد هوا نیست | از زندان تا جریمه میلیونی: قوانین جهانی علیه فحاشی و نفرتپراکنی
رویداد۲۴| زیر سایه برخی مداحان و ورزشکاران، فحاشی و بیادبی در هفتههای اخیر به یکی از مسائل حاشیهساز و مورد توجه رسانهها تبدیل شده است. در مواجه با آقایان مداح که برخوردی در کار نیست و کار از چند توصیه اخلاقی فراتر نمیرود، اما کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال خداد عزیزی و سروش رفیعی دروازهبان استقلال را جریمه کرده است. جریمه ۵۰۰ میلیونی که از نظر برخی کاربران و اهالی رسمی کم هم است.
به همین بهانه نگاهی داریم از نحوه مواجه سایر کشورهای دنیا با موارد اینچنینی تا معلوم شود که بیشترین سختگیریها در کجا و با چه ابزارهایی انجام میشود و چقدر بازدارندگی دارد. تجربه جهانی نشان میدهد که کشورها راهکارهای متفاوت و در برخی موارد بسیار سختگیرانهتری برای برخورد با فحاشی، توهین و سخنان نفرتآمیز در ورزشگاهها، رسانهها و تریبونهای رسمی دارند. از برخورد قضایی با نفرتپراکنی در اروپا گرفته تا قوانین آنلاین و آفلاین آسیا و آفریقا.
واکنش جهانی به فحاشی و سخنان نفرتآمیز
در دهه اخیر، بسیاری از کشورها با افزایش آگاهی نسبت به تأثیر اجتماعی فحاشی و نفرتپراکنی سیاستهای حقوقی جدیدی تدوین کردهاند. مثلا در اتحادیه اروپا موضوع «سخنان نفرتآمیز» (hate speech) و جنایت مرتبط با آن بهطور جدی دنبال شده و پارلمان اروپا در راستای تقویت قوانین، لزوم جرمانگاری و مجازاتهای مناسب برای انتشار سخنان نفرتآمیز در رسانهها و اماکن عمومی را مطرح کرده است، بهطوری که در برخی کشورها این نوع اقدامات میتواند منجر به حبس شود.
مشخصا در آلمان مقررات جزایی بهصورت مفصل برخورد میکند؛ علاوه بر اینکه انتشار علنی توهین میتواند تا یک سال حبس یا بیشتر به همراه داشته باشد و قانون علیه نفرتپراکنی افراد را برای انتشار سخنان توهینآمیز علیه گروههای خاص جامعه تحت پیگرد قرار میدهد.
سختگیری در میادین ورزشی: اروپا شوخی ندارد
در ورزشگاههای اروپا نیز قوانین مشخصی علیه توهین و نفرتپراکنی وجود دارد. مثلاً در بریتانیا قانون Offences Act به روشنی فریادهای نژادپرستانه در مسابقات فوتبال را ممنوع کرده و مجازاتهای قانونی برای آن وضع میکند. در نیز اسپانیا اقدامات نژادپرستانه یا تبعیضآمیز در استادیومها میتواند تحت قوانین عمومی نفرتپراکنی پیگرد داشته باشد.
این برخوردها بسیار فراتر از جریمههای مالی و نه چندان سنگین است که در برخی کشورها اجرا میشود؛ در اروپا، حتی تماشاگران یا باشگاههایی که قوانین را نقض کنند با ممنوعیت حضور در ورزشگاه، جریمههای سنگینتر و حتی پیگرد قضایی مواجه خواهند شد.
ایران سرای بیادبی و فحاشی؟!
این درحالی است که ایران بهشت فحاشان است! شاهدش شعارها و فحشهایی که خطاب به داور و بازیکنان در مسابقات ورزشی فریاد زده میشود و کسی هم عین خیالش نیست. تنها واکنش آقایان به این وضعیت ممانعت از حضور زنان و شنیدن این فحش و شعارهای جنسیتی است!
رای اخیر کمیته انضباطی فوتبال نشان داد که قوانین برای ورزشکاران نیز چندان سختگیرانه نیست. جریمه نقدی و چند جلسه محرومیت تنها کنش مسئولان است، آن هم نه در همه موارد! این حکمها تنها وقتی صادر میشود که کسی مثل خداداد عزیزی روی آنتن تلویزیون جنجال به پا کند یا تصویر یک ناسزا و علم ناشایست ناخواسته پخش شده و حاشیهساز شود، در سایر موارد همه خودشان را به آن راه زده و این بیادبیها را عرف فضاهای ورزشی قلمداد میکنند! نتیجه هم روشن است؛ احکام موردی کمیته انضباطی بازدارندگی موثری ندارد و جدی گرفته میشود.
ناگفته نماند که در ایران هم فحاشی جرم انگاری شده و مجازات سنگینی هم دارد، اما این فقط در مواردی صدق میکند که فردی از دیگری به خاطر فحاشی شکایت کند.
رسانه و تریبون رسمی: کجا آزادی بیان محدود میشود؟
در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، قوانین رسانهای بهطور مشخص علیه نشر سخنان نفرتآمیز و تحریکآمیز عمل میکنند تا به کرامت انسانی احترام بگذارند و از گسترش خشونت جلوگیری کنند. اتحادیه اروپا در سیاستهای جدید خود تأکید دارد که سخنان تشویقکننده به نفرت و خشونت در رسانههای رسمی و پلتفرمهای آنلاین نباید بدون پیگرد بماند و به تقویت چارچوب سختتر علیه نفرتپراکنی ادامه میدهد.
در آسیا شرایط متفاوت است: برای مثال قانون سخنان نفرتآمیز ژاپن که در ۲۰۱۶ تصویب شد، هنوز شامل مجوزهای کیفری جدی نمیشود و بیشتر در سطح توصیه و آگاهیسازی باقی مانده است، زیرا قانونگذاران نگران محدود کردن آزادی بیان هستند.
این تفاوت قانونی نشان میدهد که کشورها چگونه میان حفظ آزادی گفتار و جلوگیری از نفرتپراکنی توازن ایجاد میکنند.
آیا مجازاتهای سختگیرانه بازدارنده است؟
برخوردهای سختگیرانه، مانند حبس یا ممنوعیت حضور در اماکن عمومی، در برخی جوامع اثر بازدارنده قویتری داشتهاند و باعث شدهاند که موضوع فحاشی و سخنان تبعیضآمیز به عنوان جرم جدی دیده شود، نه صرفاً رفتاری ناپسند. اما در عین حال، سختگیری بیش از حد اگر بدون آموزش عمومی و فرهنگسازی همراه باشد میتواند به چالشهای دیگر مانند محدودیت آزادی بیان و برخورد قضایی نابجا دامن بزند.
در مقابل، برخوردهای سبک و صرفاً مالی یا تشویق به اخلاقیات بدون مجازات جدی در بسیاری از کشورها، بهویژه درجامعه ورزش، نتوانسته است رفتارهای زشت را کاهش دهد و حتی گاهی باعث شده اینگونه سخنان «طبیعی» جلوه داده شوند، یعنی همان چالشی که در ایران با آن مواجه هستیم.
تجربه جهانی نشان میدهد برخورد با فحاشی، توهین و سخنان نفرتآمیز در اماکن عمومی، رسانهها و میادین ورزشی تنها با جریمههای مالی محدود بازدارندگی کافی ایجاد نمیکند. کشورهای پیشروتر در این حوزه قوانین سختگیرانهتر، محرومیتهای اجتماعی و مجازاتهای کیفری را در کنار آموزش عمومی و فرهنگسازی ترکیب کردهاند تا فساد گفتاری و نفرتپراکنی را کاهش دهند. در مقایسه، نظام برخورد در ایران هنوز در مرحلهای است که بسیاری آن را «سطحی» و کماثر توصیف میکنند، نه بازدارنده و جدی.
