اقتصاد ایران به سمت ونزوئلا شدن می‌رود؟

رویداد۲۴ روز دوشنبه، ایران تهدید کرد که از آخرین تعهدات باقیمانده خود تحت عنوان برجام خارج خواهد شد. در همان روز، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه حضور در مجمع جهانی اقتصادی، در سوئیس را از برنامه کاری خود خارج کرد.

جمهوری اسلامی ایران امیدوار بود که ۳ کشور انگلیس، فرانسه و آلمان به ایران کمک کنند تا ایران براساس برجام تحریم‌های اعمال شده از سوی ترامپ را دور بزند، برنامه‌ای که به نظر می‌رسد دیگر عملی نیست.

هفته گذشته ۳ کشور اروپایی حاضر در برجام اعلام کردند که آن‌ها قصد دارند مکانیسم حل اختلافات توافق هسته‌ای را فعال کنند، اتفاقی که احتمالا به معنای پایان برجام خواهد بود. این توافق نامه در قلب استراتژی حسن روحانی، رئیس جمهوری برای گشودن در بازار‌های بین المللی به روی ایران بود تا بلکه معضل چند ساله در مورد چگونگی تحقق انتظارات اقتصادی مردمی حل شود.

پیش‌بینی می‌شود که پارلمان در انتخابات امسال و دولت در انتخابات سال آینده به دست محافظه‌کاران بیافتد. در صورت عدم تشدید خصومت‌ها با آمریکا، بزرگترین چالش دولت و مجلس آینده دوباره بحث احیای اقتصادی است. بحث در مورد چگونگی انجام این کار در حال حاضر ممکن نیست.

روحانی روز پنجشنبه در همایش بانک مرکزی ضمن دفاع از عملکرد دولت خودش گفت که ما باید با جهان کار کنیم. وی درمورد مخالفانی که استدلال می‌کنند ایران می‌تواند با نگاه به داخل و بدون ارتباط با جهان ادامه دهد گفت: خوب، من نمی‌دانم چگونه می‌توان این کار را انجام داد.

محمدباقر قالیباف، شهردار سابق تهران که سه بار کاندیدای ریاست جمهوری هم بوده در واکنش به اظهارات روحانی توئیت کرد: جوانان انقلابی می‌دانند چگونه می‌توان این کار را انجام داد، با کمک مردم هر کاری ممکن است.

به گفته یک فعال اقتصادی، واقعیت این است که تحریم‌ها تنها بخشی از مشکلات اقتصادی و تجاری کشور است. در ضمن چین نمی‌تواند تمام بودجه و فناوری‌هایی را که ایران برای پیشرفت خود لازم دارد، فراهم کند. آنچه مورد نیاز است، اصلاحات گسترده برای تولید هر چه بهتر در کشور است. صادقانه بگویم، من هیچ برنامه و سیاست مشخصی برای رسیدگی به این مسائل اقتصادی نمی‌بینم.

بانک مرکزی هفته گذشته اعلام کرد که اقداماتی در جهت سهولت صادرات شرکت‌های خصوصی انجام داده است. براساس گفته‌های بانک مرکزی شرکت‌های خصوصی مسئولیت بخش عمده صادرات کالا‌های غیر نفتی تا سقف ۴۰ میلیارد دلار که ایران هنوز هم می‌تواند سالانه به خارج از کشور بفرستد را خواهند داشت، ضمن اینکه ارز مورد نیازشان هم تامین می‌شود.

از بسیاری جهات جای تعجب دارد که اقتصاد ایران با این شرایط همچنان سر پا مانده است. امروز ارزش ریال پس از آن که بعد از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، نیمی از ارزش‌اش را از دست داد، ثبات پیدا کرده است. با این حال قشر متوسط در ایران در حال کوچک شدن است.

اقتصاد ایران با تحریم‌های جدید به شدت آسیب دیده، آن هم در شرایطی که قیمت پایین نفت در هر حال باعث کاهش درآمد دولت شده است. محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور پیشین در دوران پیش از امضای برجام تصمیم به پرداخت مبلغ نقدی ماهانه به مردم تحت عنوان یارانه گرفت، این امر تا حد زیادی با قیمت نفت حدود ۱۲۰ دلار در هر بشکه ممکن شد در حالی که امروز و در بیشتر مدت دولت روحانی نفت به ۶۰ دلار در هر بشکه رسیده است. امروز روحانی در تلاش است تا به نوعی از شر برخی یارانه‌های پرداختی رها شود چنانکه در ماجرای بنزین هم چنین کرد.

استاد اقتصاد در ویرجینیا ضمن ابراز رضایت از مدیریت اقتصادی دولت می‌گوید اقتصاد ایران به دلیل شدت تحریم‌ها فقط در حال حاضر برای خودش زمان خریده است. آینده واقعاً با دو موضوع مشخص می‌شود. آیا تولید کنندگان ایرانی قادر به تولید خواهند بود و آیا می‌توانند بخشی از آن را صادر کنند؟ این امر مستلزم اصلاحات اساسی است چرا که هر اقتصادی نیاز به ارز خارجی دارد.

به گفته الی گرانمایه، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در روابط خارجی شورای اروپا مولفه‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود ایران به سرنوشت ونزوئلا دچار نشود.

پس از احمدی نژاد، دولت بسیار محافظه کارانه‌تر عمل کرد و این امر باعث شد که تورم کمتر باشد. ایران همچنین در تنوع بخشیدن به اقتصاد نفتی‌اش موفق عمل کرد و توانست اقتصادش را از حالت تک محصولی خارج کند، تهران در این زمینه موفقیت بیشتری نسبت به همسایگان عرب خود داشته است.

اما شاید بزرگترین تفاوت ایران با ونزوئلا موقعیت مهم استراتژیک‌اش باشد. نه تنها این کشور در خلیج فارس، برای بازار‌های جهانی نفت بسیار مهم است بلکه با عراق، افغانستان و پاکستان هم مرز است، همزمان با اینکه می‌خواهد یک پای برنامه‌ریزی شده از کمربند جاده ابریشم جدید چین به اروپا باشد.

گرانمایه افزود: انگیزه‌های ژئوپلیتیکی‌ای برای روسیه و چین وجود دارد که آن‌ها را مجاب می‌کند تا اطمینان حاصل کنند تحریم‌های آمریکا اقتصاد ایران را به کلی نابود نخواهد کرد.