چگونه جنگ روسیه و اوکراین صنعت نفت و گاز ایران را فلج کرد؟

رویداد۲۴ علیرضا مکی: نتایج جنگ روسیه و اوکراین آن طور که انتظار می‌رفت، پیش نرفته است. تصور این بود که ظرف یک هفته کنترل اوکراین به دست روسیه می‌افتاد و در عرصه اقتصاد هم صادرات گاز روسیه به اروپا از طریق خط لوله «نورد استریم ۲» و نفت روسیه به جنوب اروپا نیز باید افزایش می‌یافت و در نهایت وزن روسیه در بازار انرژی تغییر می‌کرد و به گسترش کنترل این کشور بر قیمت‌های بازار انرژی منجر می‌شد.

به همین دلایل بود که پوتین درست قبل از تهاجم به اوکراین شخصا دستور امضا چندین تفاهم‌نامه با جمهوری اسلامی ایران را داد تا نفوذ خود را در این کشور حفظ کند، با این حال روسیه در یک جنگ فرسایشی درگیر شد و ایران هم در توسعه پروژه فاز یازده پارس جنوبی متوقف شد.

گزارش رسمی توسعه پارس جنوبی به رهبر انقلاب

مطابق اظهارات یکی از مقامات بلندپایه وزارت نفت جمهور‌ی اسلامی ایران در مصاحبه با سایت تحلیلی «اویل پرایس» در ابتدای سال ۲۰۲۳ یک سری جلسات میان مقامات وزارت نفت و شرکت‌های مرتبط با پروژه فاز یازده پارس جنوبی به منظور تهیه گزارش جامع از روند پیشرفت پروژه به منظور گزارش به آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شده است.

مطابق اظهارات این مقام بلندپایه، این گزارش‌ها به سه بخش تقسیم شده است؛ بخش اول و طولانی این گزارش، تاریخچه‌ای جامع از توسعه فاز یازده میدان گازی پارس جنوبی تا زمان افزایش حضور روسیه و چین در پروژه بعد از خروج ایالات متحده آمریکا بوده است.

بخش دوم گزارش شامل گزارش پیشرفت پروژه در زمان حضور روسیه و چین در پروژه بوده و بخش اخر که کوتاه‌ترین بخش آن محسوب می‌شود شامل گزارشی است از امکانات موجود برای ادامه پروژه.

بیشتر بخوانید: چرا به قرارداد گاز پروم روسیه با ایران نمی‌توان امیدوار بود؟/ مسکو برای خودش رقیب نمی‌تراشد!

اهمیت میدان گازی پارس جنوبی

به منظور درک میزان اهمیت میدان گازی پارس جنوبی در بازار گاز و نیز اهمیت فاز یازده آن در کل این پروژه باید به یاد داشت که پارس جنوبی یک بخش از یک میدان دو بخشی است که مساحت کل آن بالغ بر ۹۷۰۰ کیلومتر وسعت است؛ که این مسئله آن را به بزرگترین میدان گازی در جهان تبدیل می‌کند.

مجموع ذخایر گازی این میدان بالغ بر ۵۱ تریلیون متر مکعب (TCM) گاز طبیعی و ۵۰ میلیارد بشکه میعانات گازی است. بخش متعلق به قطر با مساحت بالغ بر ۶۰۰۰ کیلومتر موسوم به «گنبد شمالی» یا میدان شمالی تامین‌کننده خوراک مورد نیاز گاز طبیعی مایع صادر شده توسط امارات به عنوان بزرگترین صادر کننده جهانی گاز مایع است.

بخش متعلق به ایران نیز با مساحت ۳۷۰۰ کیلومتر با تخمین ذخایر ۱۴.۲ تی.سی.ام به علاوه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی است. تخمین زده می‌شود که ۴۰ درصد از ذخایر ۳۳.۸ تریلیون متر مکعبی ایران را در خود جای داده و بیش از ۸۰ درصد تولید گاز ایران را تامین کند.

رقابت شرکت‌های نفت و گاز بعد از امضای برجام

به گزارش رویداد۲۴ بعد از امضای برجام توسط ایران در سال ۲۰۱۵ رقابتی میان شرکت‌های نفت و گاز بین‌المللی برای مشارکت در پروژه‌های توسعه‌ای فاز‌های مختلف پارس جنوبی با تمرکز بر بزرگترین فاز آن یعنی فاز ۱۱ کلید خورد.

هدف اولیه تولید فاز یازده رسیدن به تولید ۵۱ میلیون متر مکعب (ام.سی.ام) گاز و نیز حدود ۳۳۵ هزار بشکه نفت در روز است که در فاز اول توسعه این میدان، قرار بود حجم کلی تولید به یک پنجم این مقدار برسد.

کمپانی فرانسوی توتال که در آن زمان در یک قرارداد ۴.۸ میلیارد دلاری صاحب ۵۰/۱ درصد از سهام پروژه فاز یازده بود تا زمان خروج آمریکا از برجام نزدیک به حدود ۱ میلیارد دلار در پروژه سرمایه‌گذاری کرده بود.

بعد از خروج آمریکا از برجام شرکت فرانسوی توتال نیز متعاقبا از قرارداد خارج شد و به این ترتیب مطابق قرارداد سهم شرکت ملی نفت چین سینوپک دیگر شریک پروژه از ۳۰ درصد به ۵۰/۱ درصد و مابقی سهام نیز به شرکت پتروپارس ایران شریک ایرانی قرارداد رسید.

تحریم‌های نفت و گاز دوره ترامپ

متاسفانه برای ایران این درست زمانی بود که در سال ۲۰۱۸ دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا توجه شخصی خود را به چین معطوف کرد. او به عنوان اولین قدم در راه تقابل با نفوذ اقتصادی چین تعرفه ۲۵ درصدی به روی ۱۶ میلیارد دلار از واردات امریکا از محصولات چینی وضع کرد.

وضع تحریم‌های جدی علیه جمهوری اسلامی ایران و نیز توجه ترامپ به رقابت اقتصادی با چین موجب شد که پکن تمرکز خود را بر پروژه‌هایی در ایران معطوف کند که به آن‌ها نیاز بیشتری دارد.

این پروژه‌ها شامل تامین نفت مورد نیاز اقتصاد رو به رشد چین از میادین بزرگ نفتی ایران به منظور حفظ رشد اقتصادی این کشور است. در نتیجه به طور مشخص منافع چین در پروژه‌هایی که به آن‌ها نیاز کمتری داشت از جمله فاز یازده پارس جنوبی از میان رفت.

یک فاکتور منفی دیگر در این میان برای چین این بود که چین می‌توانست مانند نفت وارداتی از ایران که با نفت وارداتی از عراق جایگزین می‌شد گاز ایران را با گاز عراق جایگزین کند. چرا که بر خلاف بسیاری از میادین مشترک نفتی میان ایران و عراق ذخایر گاز پارس جنوبی با عراق مشترک ناست.

بعد از خروج ایالات متحده از برجام توافقی میان روسیه و چین شکل گرفت که تا زمانی که چین بتواند دوباره در پروژه به صورت کامل برگردد، روسیه ادامه کار را با امضا هفت توافقناه در حوزه‌های نفت و گاز ادامه دهد. این در حالی بود که پکن پیش‌بینی می‌کرد با خروج ترامپ از قدرت -هر زمانی که رخ دهد- این کشور دوباره به پروژه‌های گازی ایران بازگردد.

مطابق اظهارات جان بولتون مشاور امنیت ملی دونالد ترامپ، این جان کری وزیر امور خارحه دولت اوباما بود که به مقامات جمهوری اسلامی توصیه کرده بود تا زمان خروج ترامپ از قدرت در برجام باقی بمانند. 

بیشتر بخوانید: آیا سفر رئیسی به چین، اتفاق خاصی برای ایران رقم خواهد زد؟

ایران و روسیه برای شروع همکاری در این زمینه تا یک ماه قبل از تهاجم روسیه به اوکراین در حال آماده‌سازی خود بودند. در این زمان ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری ایران با سفر به مسکو و دیدار با پوتین نخست سفر رئیس جمهوری ایران به روسیه را بعد از پنج سال صورت داد.

مطابق اظهارات جواد اوجی وزیر نفت ایران، در بخش‌های متعددی از توافق ۲۰ ساله، موضوع توسعه مشترک میادین نفت و گاز، ساخت پالایشگاه و انتقال تکنولوژی وجود داشته است. این توافق با دیدار متقابل پوتین از تهران در جولای سال ۲۰۲۲ و امضا یک تفاهم‌نامه گسترده به ارزش ۴۰ میلیارد دلار بین شرکت ملی نفت ایران و غول نفت و گاز روسیه گاز پروم تقویت شد.

در این تفاهم نامه گاز پروم قول همکاری مشترک و کمک به شرکت ملی نفت ایران به منظور توسعه میدان گازی پارس شمالی و کیش به ارزش ۱۰ میلیارد دلار با هدف تولید روزانه ۱۰ میلیون متر مکعب گاز را داد.

همچنین تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۱۵ میلیارد دلار به منظور افزایش تولید در ابر میدان گازی پارس جنوبی در مرز‌های آبی میان ایران وقطر به امضا رسید. روسیه همچنین قول همکاری به منظور تکمیل پروژه‌های متعدد تولید گاز مایع طبیعی و ساخت خط لوله گاز را با شرکت ملی نفت ایران داد.

یکی از مقامات سازمان امنیت انرژی اروپایی گفته «پوتین فکر می‌کرد که در صورت تهاجم به اوکراین این کشور در ظرف یک هفته به زانو در می‌آید و تجارت مانند همیشه ادامه خواهد داشت. اما زمانی که اوکراین با کمک‌های اتحادیه اروپا و آمریکا مواجه شد، پوتین در شرایطی قرار گرفت که صریحا بیان کرد در حال حاضر روسیه هیچ چیزی برای ارائه به ایران ندارد، نه تکنولوژی، نه سرمایه و تکنولوژی مورد نیاز توسعه میادین نفت و گاز ایران را در حال حاضر روسیه در اختیار ندارد و تنها چیزی که روسیه می‌تواند به ایران ارائه کند، برخی محصولات پیشرفته نظامی نظیر سیستم‌های پدافندی موشکی بهبود یافته اس ۳۰۰ یا جنگنده‌های سوخو ۳۵ است.